Imam Ibnu as-Sunni

Nama Imam Ibnu al-Sunni mungkin jarang didengari oleh masyarakat Islam di Malaysia berbanding nama ulama-ulama hadith yang lain seperti Imam al-Bukhari, Imam Muslim, Imam Abu Daud dan lain-lain. Tetapi, dalam pengajian ilmu hadith beliau merupakan antara ulama hadith yang terkenal dengan karya beliau Amal al-Yaum wa al-Lailah dan beliau juga merupakan antara anak murid utama Imam an-Nasai’i yang meriwayatkan Sunan al-Nasa'i daripadanya.

Nama dan kelahiran

Nama sebenar Imam Ibnu al-Sunni ialah Abu Bakar Ahmad bin Muhammad bin Ishak bin Ibrahim bin Asbath (أَسْبَاط) bin Abdullah bin Ibrahim bin Budaih (بُدَيْح) Maula Abdullah bin Ja’far bin Abi Thalib al-Hasyimi al-Ja’fari al-Dinawari, tetapi beliau lebih dikenali dengan nama Ibnu al-Sunni.

Al-Dinawari merupakan nisbah kepada Dinawar, nama sebuah tempat yang pada hari ini terletak di negara Iran.

Mengenai gelaran al-Sunni pula, kata al-Sam’ani dalam kitab al-Ansab: “Ini adalah nisbah kepada sunnah yang merupakan lawan kepada bidaah. Apabila telah ramai ahli bidaah maka sebahagian (ulama) mengkhususkan penisbahan ini (kepada orang yang mengikut sunnah).”

Menurut al-Hafiz al-Zahabi dalam Siyar A’lam al-Nubala’ beliau dilahirkan sekitar tahun 280 Hijrah.

Pengembaraan ilmu

Imam Ibnu al-Sunni merupakan antara ulama hadis yang banyak mengembara. Beliau  telah mengembara ke pelbagai negara Islam seperti Mesir, Iraq, Syam dan Hijaz dalam usaha beliau menuntut ilmu dan mengumpulkan hadis.

Guru-guru

Syeikh Abdullah bin Yusuf al-Judai’ telah meneliti senarai guru-guru yang beliau meriwayatkan hadis daripada mereka dalam dua buah kitabnya iaitu al-Qana'ah dan Amal al-Yaum wa al-Lailah dan beliau mendapati jumlah mereka melebihi 160 orang dan di kalangan mereka terdapat sekumpulan pakar-pakar hadis (huffaz).

Antara guru-guru yang beliau meriwayatkan hadis daripada mereka ialah:

1 - Imam al-Nasai’i, pengarang kitab al-Sunan al-Kubra dan al-Sunan al-Sughra yang juga dikenali sebagai al-Mujtaba. Meninggal dunia pada tahun 303 Hijrah.

2 - Imam Abu Ya’la al-Mausili, pengarang kitab Musnad Abu Ya’la. Meninggal dunia pada tahun 307 Hijrah.

3 - Imam Ibnu Jarir al-Tabari, pengarang Tafsir al-Tabari dan Tarikh al-Tabari. Meninggal dunia pada tahun 310 Hijrah.

4 - Imam Ibnu Qani’, pengarang kitab Mu’jam al-Sahabah. Meninggal dunia pada tahun 317 Hijrah.

5 - Imam Zakariyya bin Yahya al-Saji. Meninggal dunia pada tahun 307 Hijrah.

Terdapat ramai lagi guru beliau, tetapi saya sekadar menyebutkan beberapa orang yang terkenal sahaja.

Murid-Murid

Antara murid-murid yang meriwayatkan hadis daripada beliau ialah:

1 - Abu ‘Ali Ahmad bin Abdullah al-Asbahani

2 - Abu Hasan Muhammad bin ‘Ali al-‘Alawi

3 - ‘Ali bin Umar al-Asad Abadi

4 - Al-Qadhi Nasir al-Kassar

Murid-murid beliau boleh dikatakan agak kurang masyhur dan jarang didengari nama mereka.

Pekerjaan dan Mata Pencariannya: 

Ibn al-Sunni pernah memegang jawatan hakim (Qadhi), kemudian beliau memohon untuk meletak jawatan, kerana beliau lebih suka untuk makan dari hasil usaha tangannya sendiri.

Al-Khalili berkata: "Beliau dilantik sebagai hakim di Ray (Iran), kemudian memohon untuk meletak jawatan dan kembali ke Dinawar."

Muridnya, Abu Nasr Al-Kassar berkata: "Abu Bakar bin al-Sunni pernah menjawat jawatan Hakim di Ray untuk suatu tempoh, kemudian kembali ke Dinawar (Iran). Apabila beliau dipanggil dengan gelaran 'Hakim', beliau akan marah dengan panggilan tersebut."

Muridnya yang lain, Abu Abdullah bin Fanjawaih berkata: "Ibnu al-Sunni telah mencapai usia lebih 80 tahun dan masih bekerja sebagai penyalin kitab. Keluarganya bertanya kepadanya: Masihkah engkau menyalin kitab pada usia yang sudah lanjut ini? Beliau menjawab: Alangkah baiknya jika kerja menyalin ini masih dapat aku teruskan.”

Puji-Pujian Ulama Terhadap Beliau

Ramai dari kalangan imam dan ulama hadis telah mensifatkan beliau sebagai seorang ‘al-Hafiz’ (pakar hadis).

1 - Al-Khalili berkata: "Seorang hafiz yang thiqah (dipercayai)" dan berkata berkata lagi: "Seorang yang arif lagi thiqah, penulis pelbagai karya yang disusun dalam bab-bab ilmu dan lain-lain."

2 - Abdul Ghani bin Said al-Azdi berkata: "Ibn al-Sunni adalah seorang hafiz dari Dinawar dan Hamzah bin Muhammad sangat memuji beliau."

3 - Ibnu Asakir berkata: "Seorang hafiz yang terkenal dan penulis yang masyhur."

4 - Shirawaih al-Dailami berkata: "Beliau adalah seorang faqih, hafiz, dan ahli sastera. Tiada yang setanding dengan beliau di kawasan pergunungan (iaitu Hamadan, Iran) pada zamannya."

5 - Al-Zahabi berkata: "Seorang imam, hafiz yang thiqah dan banyak mengembara," dan berkata lagi: "Seorang hafiz...murid kepada Imam al-Nasa'i, thiqah," dan beliau juga berkata: "Beliau adalah seorang yang sangat warak, baik, dan jujur."

Mazhab Fiqh

Ramai ulama yang menyebut bahawa beliau bermazhab Syafie.

Al-Khalili berkata: "Beliau mempunyai pengetahuan dan ilmu dalam fiqh Imam al-Syafi'i."

Tajuddin al-Subki pula berkata: "Beliau adalah seorang yang soleh, faqih dan bermazhab al-Syafi'i."

Penulisan

1 - Amal al-Yaum wa al-Lailah 

Kitab ini merupakan karya beliau yang paling masyhur. Dalam kitab ini beliau berhasrat mengumpulkan hadis-hadis berkenaan doa, zikir dan wirid yang diriwayatkan daripada Rasulullah sallahu ‘alaihi wasallam agar setiap insan dapat mengamalkannya dalam kehidupan mereka pada waktu siang dan malam. 

Kitab ini banyak dirujuk oleh para ulama selepas beliau yang mengarang kitab berkenaan zikir dan doa seperti Imam al-Nawawi dalam kitab al-Azkar dan Ibnu al-Jazari dalam al-Hisn al-Hasin. 

Kitab ini telah diterbitkan oleh penerbit yang berbeza antaranya terbitan Maktabah Dar al-Bayan dengan tahqiq Basyir Muhammad ‘Uyun, terbitan Dar Ibnu Hazm dengan tahqiq Abu Usamah Salim bin ‘Aid al-Hilali dan terbitan Dar al-Arqam bin Abi al-Arqam dengan tahqiq Dr Abdul Rahman Kauthar bin Muhammad Asyik Ihahi al-Barni. Mengandungi lebih 770 buah hadis. (Muat turun tahqiq Abu Usamah Salim bin ‘Aid al-Hilali)

2 - Al-Qana’ah (Muat Turun)

Mengandungi 61 buah hadis berkenaan sifat qanaah (sikap berpada-pada dan berasa cukup dengan apa yang ada). Diterbitkan oleh Dar al-Khulafa’ dengan tahqiq Abdullah bin Yusuf al-Judai'. 

3 - Riyadhah al-Muta’allimin (Muat Turun)

Kitab ini menghimpunkan hadis dan athar berkenaan adab dan akhlak yang seharusnya dimiliki oleh penuntut ilmu. Kitab ini diterbitkan oleh Maktabah Nizam Ya’qubi dengan tahqiq Nizam Muhammad Salleh Ya’qubi. 

4 - Al-Tibb an-Nabawi (Muat Turun)

Menghimpunkan hadis, athar dan pandangan ulama tentang perubatan, menjaga kesihatan, mencegah penyakit dan cara mengubat penyakit. 

Kitab ini hanya mempunyai satu naskhah manuskrip sahaja yang tersimpan di Perpustakaan Fatih di Istanbul, Turkiye. Penyalin naskhah ini telah mengubah dengan membuang kesemua sanad-sanadnya, di samping mengekalkan kandungan asal kitab tersebut. Alangkah baiknya sekiranya dia membiarkan sanad-sanad tersebut seperti sedia ada. Kitab ini telah diterbitkan.

5 - As-Sirat al-Mustaqim

Fuat Sezgin telah menyebutkannya dalam Tarikh al-Turath al-Arabi dan menyatakan bahawa terdapat manuskripnya di perpustakaan Chester Beatty, Ireland.

Syeikh Abdullah Yusuf al-Judai' telah berjaya mendapatkan salinannya dan beliau mendapati ia sebenarnya adalah kitab Amal Al-Yaum wa Al-Lailah. Fuat Sezgin telah terkeliru kerana apa yang tertulis pada halaman pertama naskhah tersebut, di mana tertulis 'as-Sirat al-Mustaqim' dan tidak dapat dipastikan dari mana datangnya penamaan ini.

6 - Fadhail al-‘Amal

Fuat Sezkin telah menyebutkannya dalam Tarikh al-Turath al-Arabi dan menyatakan bahawa terdapat satu naskhah manuskripnya di perpustakaan al-Azhar. Syeikh Abdullah Yusuf al-Judai' tidak menemui sesiapa yang menyebutkannya sebelum Fuat Sezkin, maka beliau khuatir keadaannya sama seperti kitab as-Sirat al-Mustaqim yang telah disebutkan sebelum ini. 

7 - Fadl al-Banin wa al-Banat

Disebutkan oleh Ibnu al-Sam'ani dalam al-Tabhir.

7 - Al-Ijaz Fi al-Hadith

Disebutkan oleh Haji Khalifah dalam Kasyf al-Zunun dan Isma'il Basya dalam Hadiyah al-'Arifin.

Kematian

Selepas kehidupan yang panjang melebihi 80 tahun, Ibnu al-Sunni meninggalkan dunia ketika sedang menulis hadis dan ini, insya-Allah, merupakan tanda husnul khatimah (pengakhiran yang baik).

Anak beliau yang bernama ‘Ali berkata: “Bapaku sedang menulis hadis, kemudian beliau meletakkan pena beliau pada botol dakwat lalu mengangkat tangannya berdoa kepada Allah dan beliau pun meninggal dunia.”

Anaknya ditanya tentang tarikh peristiwa kematian bapanya, maka beliau menjawab : “Pada akhir tahun 364H.”

Tarikh yang sama turut disebutkan oleh muridnyanya, Ibnu al-Kassar.

Al-Khalili telah tersilap apabila mengatakan beliau meninggal pada tahun 359 Hijrah."

Ibnu Nuqtah berkata: "Ucapan al-Khalili bahawa beliau meninggal pada tahun 359 adalah salah kerana Abu Nasr bin al-Kassar masih mendengar daripadanya - iaitu Sunan al-Nasa'i - pada bulan Jamadil Awal tahun 363."  Kemudian Ibnu Nuqtah menjelaskan tarikh yang betul seperti yang telah disebutkan sebelum ini.

Shirawaih al-Dailami menyebutkan tarikh kematiannya secara tepat iaitu pada hari Rabu 10 Syawal tahun 364 Hijrah. Ini menyanggah kata-kata Az-Zahabi yang mengatakan beliau meninggal dunia paada hari terakhir tahun 364 Hijrah.

Setelah kematiannya, beliau meninggalkan 60 dirham yang telah dikumpulkannya hasil gajinya dari kerja menyalin kitab dan wang tersebut digunakan untuk membeli kain kafannya. 

Semoga Allah merahmati beliau. Amin.

*Tulisan ini saya telah kemas kini semula pada 7/11/2024. Alhamdulillah. Semoga bermanfaat.