Dari Segi Bahasa:
'Illah dari segi bahasa bermaksud:
1 – Penyakit.
2 - Kejadian yang menyibukkan pemiliknya daripada hajatnya.
3 - Sebab.
Dari Segi Istilah:
Ia adalah satu sebab yang samar lagi tersembunyi yang
mencacatkan hadis, sedangkan pada zahirnya ia kelihatan selamat daripadanya.
Bagaimana ‘Illah Dapat Diketahui
‘Illah ini dapat diketahui melalui:
1 – Periwayatan hadis seorang perawi secara bersendirian (tafarrud).
2 - Melalui percanggahannya (mukhalafah) dengan
perawi lain.
3 - Petunjuk-petunjuk (qarain) lain yang menyertainya
yang menyedarkan seorang pakar dalam bidang ini tentang suatu kesilapan (wahm)
yang telah berlaku seperti:
(i) Menjadikan riwayat yang bersambung (mausul)
sebagai mursal (terputus sanad).
(ii) Atau menjadikan riwayat marfu' (disandarkan
kepada Nabi) sebagai mawquf (disandarkan kepada sahabat).
(iii) Atau kemasukan satu hadis ke dalam hadis yang lain.
(iv) Atau selainnya.
Sehinggakan beratnya pada sangkaannya lalu beliau
menghukumkan hadis itu sebagai tidak sahih, atau beliau menjadi ragu-ragu lalu
mengambil sikap tawaqquf (menangguhkan hukum) mengenainya.
Adakalanya seorang ahli hadis yang menilai ‘illah
pada hadis tidak mampu untuk mengemukakan hujah bagi dakwaannya itu sepertimana
seorang pengurup wang dalam menilai keaslian dinar dan dirham.
Cara Mengetahui ‘Illah
Cara untuk mengetahuinya ialah dengan:
1 - Mengumpulkan jalan-jalan periwayatan hadis.
2 - Meneliti perbezaan para perawinya serta ketepatan
(dhabt) dan ketelitian (itqan) mereka.
Bentuk-Bentuk 'Illah:
Al-Hakim an-Naisaburi telah membahagikan jenis-jenis 'illah kepada sepuluh bahagian, lalu al-Hafiz as-Suyuti meringkaskannya di dalam Tadrib ar-Rawi, ringkasannya adalah seperti berikut:
Pertama: Sanadnya pada zahirnya adalah sahih, dan di
dalamnya terdapat perawi yang tidak diketahui mendengar hadis daripada orang
yang diriwayatkannya.
Seperti hadis Musa bin 'Uqbah, daripada Suhail bin
Abi Salih, daripada bapanya, daripada Abu Hurairah, daripada Nabi Sallahu ‘alaihi wasallam, baginda
bersabda:
“Sesiapa yang duduk dalam sesuatu majlis lalu banyak
laghanya di dalamnya, kemudian dia berkata sebelum dia bangun: Maha Suci
Engkau, ya Allah, dan dengan pujian-Mu, tiada tuhan melainkan Engkau, aku
memohon ampun kepada-Mu dan aku bertaubat kepada-Mu, nescaya akan diampunkan
baginya apa yang telah berlaku di dalam majlisnya itu.”
Maka diriwayatkan bahawa Muslim telah datang kepada
al-Bukhari, dan bertanya kepadanya tentang hadis itu, lalu beliau berkata:
“Ini adalah hadis yang malih (baik), tetapi ia ma'lul
(mempunyai 'illah). Telah menceritakan kepada kami mengenainya Musa bin
Isma'il, (dia berkata) telah menceritakan kepada kami Wuhaib, (dia berkata)
telah menceritakan kepada kami Suhail, daripada 'Aun bin 'Abdillah sebagai
perkataannya. (Riwayat) ini adalah lebih utama kerana tidak pernah disebutkan
bahawa Musa bin 'Uqbah pernah mendengar hadis daripada Suhail.”
Kedua: Hadis itu adalah mursal (terputus
sanad) dari satu sanad yang diriwayatkan oleh para perawi yang thiqah
lagi pakar hadis (huffaz), dan diriwayatkan secara musnad (bersambung
sanad) dari jalan yang lain yang zahirnya adalah sahih.
Seperti hadis Qabisah bin 'Uqbah, daripada Sufyan, daripada Khalid
al-Hazza' dan 'Asim, daripada Abu Qilabah, daripada Anas secara marfu':
“Orang yang paling pengasih dalam umatku ialah Abu Bakar,
dan yang paling tegas dalam agama Allah ialah 'Umar....”
Al-Hakim berkata: “Maka kalaulah sanadnya sahih, nescaya ia
akan diriwayatkan di dalam kitab al-Sahih (Sahih al-Bukhari atau Muslim).
Sesungguhnya Khalid al-Hazza' hanya meriwayatkan daripada Abu Qilabah secara mursal.
Ketiga: Hadis itu mahfuz (diriwayatkan secara
tepat) sebagai riwayat daripada seorang sahabat, dan ia diriwayatkan daripada
sahabat yang lain kerana perbezaan negeri para perawinya. Seperti riwayat para
perawi Madinah daripada para perawi Kufah.
Seperti hadis Musa bin 'Uqbah (perawi Madinah) daripada Abu
Ishaq (perawi Kufah), daripada Abu Burdah daripada bapanya (Abu Musa
al-Asy’ari), secara marfu': “Sesungguhnya aku benar-benar memohon
ampun kepada Allah dan bertaubat kepada-Nya dalam sehari sebanyak seratus
kali.”
Al-Hakim berkata: “Ini adalah sanad yang tidak akan dilihat
oleh seorang ahli hadis melainkan dia akan menyangka bahawa ia memenuhi syarat
sahih. Para perawi Madinah apabila mereka meriwayatkan daripada para perawi
Kufah, mereka tergelincir (melakukan kesilapan). Sesungguhnya hadis ini mahfuz
sebagai riwayat Abu Burdah daripada al-Agharr al-Muzani.
Syeikh Dr Nuruddin ‘Itr berkata: “Maka kesilapan itu berlaku
kerana ingatan perawi beralih daripada al-Agharr al-Muzani kepada Abu Musa
al-Asy'ari, kerana dia, iaitu Musa bin 'Uqbah, tidak menguasai hadis Abu Ishaq.
Maka apabila dia sampai kepada Abu Burdah, dia berkata: 'daripada Abu Musa',
kerana banyaknya riwayat Abu Burdah daripada bapanya, iaitu Abu Musa.”
Keempat: Hadis itu mahfuz daripada seorang sahabat,
lalu ia diriwayatkan daripada seorang tabi'i, dan berlakulah wahm
(kesilapan) dengan menyatakan dia mendengar hadis secara langsung (tasrih)
dalam bentuk yang menunjukkan kesahihannya, bahkan ia tidak pun dikenali datang
daripada riwayatnya (tabi’i tersebut).
Seperti hadis Zuhair bin Muhammad daripada 'Uthman bin
Sulaiman, daripada bapanya, bahawa dia mendengar Rasulullah Sallahu ‘alaihi wasallam membaca
surah at-Tur dalam solat Maghrib.
Al-Hakim berkata: “Al-'Askari dan selainnya telah
meriwayatkan hadis ini dalam kategori al-Wuhdan (perawi yang tidak
diriwayatkan daripadanya melainkan seorang murid sahaja), dan ia adalah ma'lul.
Bapa kepada 'Uthman tidak pernah mendengar hadis daripada Nabi Sallahu ‘alaihi wasallam, dan
tidak pernah melihat baginda. 'Uthman sebenarnya meriwayatkannya daripada Nafi'
bin Jubair bin Mut'im daripada bapanya, dan sebenarnya dia ialah 'Uthman
bin Abi Sulaiman.”
Kelima: Hadis itu diriwayatkan dengan lafaz 'an'anah
(daripada), dan telah gugur seorang perawi daripadanya, yang mana hal itu
ditunjukkan oleh jalan periwayatan lain yang mahfuz.
Seperti hadis Yunus daripada Ibnu Syihab al-Zuhri,
daripada 'Ali bin al-Husain, daripada seorang lelaki dari kalangan Ansar:
“Mereka pernah bersama Rasulullah Sallahu
‘alaihi wasallam pada suatu malam, lalu sebuah bintang jatuh, maka suasana
menjadi terang-benderang disebabkannya...”
Al-Hakim berkata: “'Illahnya ialah: Yunus, walaupun
mempunyai kedudukan yang tinggi, telah melakukan kesilapan. Sesungguhnya ia
adalah daripada Ibnu 'Abbas, (yang berkata) telah menceritakan kepadaku
beberapa orang lelaki. Begitulah ia diriwayatkan oleh Ibnu 'Uyainah, Syu'aib,
Salih al-Auza'i dan selain mereka daripada az-Zuhri.
Syeikh Dr Nuruddin ‘Itr berkata: “Maka 'illah di sini
adalah pada riwayat Ibnu Wahb daripada Yunus, iaitu beliau meriwayatkan
hadis tersebut daripada 'Ali bin al-Husain daripada beberapa orang
lelaki dari kalangan Ansar dan tidak menyebutkan Ibnu 'Abbas, manakala
riwayat yang betul ialah daripada 'Ali bin al-Husain daripada Ibnu 'Abbas
yang berkata: telah menceritakan kepadaku beberapa orang lelaki dari kalangan
Ansar.”
Keenam: Berlaku perbezaan riwayat daripada seorang
perawi, yang diriwayatkan dengan sanad (yang bersambung) dan selainnya. Yang mahfuz
daripadanya adalah yang berlawanan dengan sanad (yang bersambung) itu (iaitu
terputus sanad).
Seperti hadis 'Ali bin al-Husain bin Waqid, daripada
bapanya, daripada 'Abdullah bin Buraidah, daripada bapanya, daripada 'Umar bin
al-Khattab, beliau berkata: Aku berkata, wahai Rasulullah: Mengapakah engkau
orang yang paling fasih di antara kami...?”
Al-Hakim berkata: “'Illahnya ialah apa yang telah
diriwayatkan secara bersanad daripada 'Ali bin Khasyram, (beliau berkata) telah
menceritakan kepada kami 'Ali bin al-Husain bin Waqid, (katanya) telah
sampai kepadaku bahawa 'Umar..., lalu beliau menyebutkannya.”
Ketujuh: Perbezaan pada seorang perawi dalam
menamakan gurunya atau menyamarkannya.
Seperti hadis az-Zuhri, daripada Sufyan ats-Tsauri, daripada
Hajjaj bin Furafisah, daripada Yahya bin Abi Kathir, daripada Abu
Salamah, daripada Abu Hurairah, secara marfu': “Orang mukmin itu
bersifat naif lagi mulia, dan orang jahat itu bersifat licik lagi tercela.”
Al-Hakim berkata: “'Illahnya ialah apa yang telah diriwayatkan
secara bersanad daripada Muhammad bin Kathir, (katanya) telah menceritakan
kepada kami Sufyan, daripada Hajjaj, daripada seorang lelaki,
daripada Abu Salamah..., lalu beliau menyebutkannya.”
Kelapan: Seorang perawi meriwayatkan daripada
seseorang yang pernah ditemuinya dan pernah mendengar (hadis) daripadanya, akan
tetapi, dia tidak mendengar hadis-hadis tertentu daripadanya. Maka, apabila dia
meriwayatkannya daripada orang itu tanpa perantara, ‘illahnya adalah dia tidak
mendengar hadis tersebut daripadanya.
Contohnya seperti hadis Yahya bin Abi Kathir daripada
Anas, bahawa Nabi Sallahu
‘alaihi wasallam apabila berbuka puasa di rumah suatu keluarga,
Baginda bersabda: “Telah berbuka puasa di sisimu orang-orang yang berpuasa…”
Al-Hakim berkata: “Yahya pernah bertemu Anas, dan telah
jelas dari jalur yang lain bahawa dia tidak mendengar hadis ini daripadanya.
Kemudian, diriwayatkan dengan sanad daripada Yahya, dia berkata: "Aku
telah diceritakan (oleh seseorang) daripada Anas," lalu dia menyebutkan
hadis tersebut.
Kesembilan: Jalur periwayatan suatu hadis adalah
masyhur. Kemudian, salah seorang perawinya meriwayatkan suatu hadis melalui
jalur yang lain, maka orang yang meriwayatkannya melalui jalur yang masyhur itu
— berdasarkan kebiasaan — telah melakukan kesilapan.
Contohnya seperti hadis al-Munzir bin Abdullah al-Hizami
daripada Abdul Aziz bin al-Majishun, daripada Abdullah bin Dinar,
daripada Ibnu Umar: “Rasulullah Sallahu
‘alaihi wasallam apabila memulakan solat, Baginda membaca: Subhanakallahumma…”
Al-Hakim berkata: “Dalam hal ini, al-Munzir telah mengambil
jalur yang biasa (masyhur), padahal sebenarnya ia adalah daripada hadis Abdul
Aziz, (yang meriwayatkan) daripada Abdullah bin al-Fadhl, daripada
al-A’raj, daripada Abdullah bin Abi Rafi’, daripada Ali.”
Kesepuluh: Suatu hadis diriwayatkan secara marfu’
melalui satu jalur, dan secara mauquf melalui jalur yang lain.
Contohnya seperti hadis Abu Farwah Yazid bin Muhammad, (dia
berkata) ayahku telah menceritakan kepadaku daripada ayahnya, daripada
al-A’mash, daripada Abu Sufyan, daripada Jabir, secara marfu’:
“Sesiapa yang ketawa dalam solatnya, dia hendaklah mengulangi solat, tetapi
tidak perlu mengulangi wuduk.”
Al-Hakim berkata: “’Illahnya ialah apa yang
diriwayatkan oleh Waki’ dengan sanadnya daripada al-A’mash daripada Abu Sufyan,
dia berkata: Jabir telah ditanya… lalu dia menyebutkannya.”
Rujukan:
- Lamahat Mujazah Fi Usul 'Ilal al-Hadith oleh Dr
Nuruddin 'Itr.
- Mausu'ah 'Ulum al-Hadis Wa Fununihi oleh Dr Sayyid Abdul Majid al-Ghauri.
Baca juga:
Istilah Ilmu Hadis 23: Ilmu ‘Ilal al-Hadith (عِلْمُ عِلَلِ الحَدِيثِ)
Tiada ulasan:
Catat Ulasan