Pengenalan Ringkas Mazhab al-Syafi'e

Ahli-ahli fiqh yang paling terkenal ialah Abu Hanifah, Malik, al-Syafi'e dan Ahmad. Mereka telah membentuk empat aliran fiqh yang dikenali sebagai mazhab, yang telah mantap sejak zaman pengasasnya hingga ke hari ini. Kebenaran tidak terhad kepada mana-mana satu mazhab sahaja, sebaliknya kebenaran tersebar dalam kesemua mazhab tersebut dan tidak dibenarkan untuk keluar daripada mazhab-mazhab ini.

Pengasas mazhab al-Syafi'e ialah Muhammad bin Idris al-Syafi'e. Beliau dilahirkan di Gaza pada tahun 150 Hijriah. Kemudian dibawa ke Mekah ketika berusia dua tahun dan membesar di sana. Beliau kemudiannya mengembara ke Madinah untuk berguru dengan Imam Malik untuk suatu tempoh. Seterusnya beliau pergi ke Baghdad pada tahun 195 Hijriah dan menetap di sana selama dua tahun, di mana beliau mendapat manfaat daripada Muhammad bin al-Hassan, murid Abu Hanifah. Di Baghdad, beliau menulis kitab-kitab lamanya (mazhab qadim). Kemudian beliau kembali ke Mekah, kemudian ke Baghdad semula, dan akhirnya ke Mesir di mana beliau menetap sehingga wafat pada tahun 204 Hijriah.

Imam al-Syafi'e telah menulis mazhab lamanya (qadim) dalam kitab al-Hujjah dan di Mesir beliau menulis kitab al-Umm yang merupakan kitab pertama yang disusun dalam bidang fiqh. Kitab ini mengandungi beberapa buah karya Imam al-Syafi'e. Beliau juga menulis kitab al-Risalah dalam bidang usul fiqh, menjadikan beliau orang pertama yang mengasaskan ilmu ini.

Imam al-Syafi'e sangat mahir dalam bahasa Arab dari segi nahu dan saraf, dan merupakan pakar dalam dialek-dialek Arab. Oleh itu, tidak pernah ditemui kesalahan nahu atau bahasa dalam karyanya seperti yang ditemui pada karya-karya ulama lain. Beliau dianggap sebagai hujah dalam ilmu bahasa Arab, dan juga merupakan seorang penyair di mana sebahagian daripada bait-bait syairnya telah diambil menjadi peribahasa.

Ciri-Ciri Istimewa Mazhab Syafie:

1. Terdapat dua aliran utama yang menguasai dunia Islam ketika itu:

   - Aliran Ra'yi (aliran yang banyak menggunakan ijtihad dan qiyas), di Iraq diwakili oleh Abu Hanifah.

   - Aliran Hadis, di Hijaz diwakili oleh Malik dan di Iraq diwakili oleh Ahmad.

Imam al-Syafi'e telah mempelajari ilmu daripada kedua-dua aliran ini. Dari ulama Hijaz seperti Imam Malik dan dari ulama Iraq seperti Muhammad bin al-Hassan (murid Abu Hanifah). Dengan ini, beliau telah menggabungkan ilmu ahli hadis (athar) dan ahli ra'yi.

Imam Ahmad yang merupakan ahli hadis turut terpengaruh dengan Imam al-Syafi'e sehingga beliau berkata: "Setiap masalah yang tidak ada dalil padaku, aku akan mengikut pendapat Imam Syafie."

Abu Thaur Ibrahim bin Khalid al-Kalbi (meninggal 240 H) yang merupakan ahli ra'yi juga terpengaruh dengan Imam al-Syafi'e dan beralih dari pendekatan ra'yi kepada hadis.

 2. Mazhab al-Syafi'e memiliki keistimewaan dari segi khidmat ilmunya yang kuat, di mana para ulama mazhab ini terus-menerus memberi perhatian dalam aspek periwayatan, penulisan, pemeliharaan dan penyusunan ilmu.

Imam Baihaqi memainkan peranan yang sangat besar dalam hal ini, sehingga Imam al-Juwaini berkata: "Imam al-Syafi'e memiliki kelebihan atas setiap pengikut mazhab al-Syafi'e kecuali Baihaqi, kerana Baihaqi memiliki kelebihan atas Imam al-Syafi'e sendiri." Ini kerana Baihaqi telah menulis kitab Sunan Al-Kubra yang mengumpulkan dalil-dalil mazhab al-Syafi'e.

Antara bukti keistimewaan ini ialah kitab-kitab mazhab al-Syafi'e yang mudah dari segi susunan dan jelas dari segi pembahagian bab-babnya. Seseorang dapat memperoleh maklumat yang dicari dengan mudah dan senang, dengan penjelasan yang jelas dan penetapan hukum yang nyata. Ciri-ciri ini tidak ditemui dalam mazhab-mazhab yang lain.

Peringkat-Peringkat Mazhab al-Syafi'e:

1. Peringkat Iraq (yang kemudian dikenali sebagai Mazhab Qadim/Lama)

Pada peringkat ini, kebanyakan fatwa beliau selaras dengan mazhab ahli hadis kerana pengaruh dari mazhab Imam Malik.

2. Peringkat Mesir (yang kemudian dikenali sebagai Mazhab Jadid/Baru)

Pada peringkat ini, Imam al-Syafi'e telah mengkaji semula banyak isu dalam fikirannya dan menyemak semula dalil-dalil yang beliau pegang pada peringkat awalnya. Beliau telah mengubah beberapa pendapatnya seperti berdalil dengan amalan sahabat (seperti yang dilakukan oleh Imam Malik). Beliau juga menyemak semula fatwa-fatwanya dan mengubah kebanyakannya. Hanya lima belas masalah sahaja yang masih diamalkan dari Mazhab Qadim.

Al-Kurdi dalam kitab al-Fawaid al-Madaniyyah mengatakan: “Masalah-masalah yang ditetapkan untuk difatwakan mengikut Mazhab Qadim adalah disebabkan oleh sekumpulan ulama yang mencapai tahap ijtihad dalam mazhab al-Syafi'e mendapati bahawa  dalam beberapa masalah, dalil Mazhab Qadim lebih kuat berbanding Mazhab Jadid, maka mereka berfatwa dengannya. Namun, dalam masalah-masalah yang mereka anggap termasuk dalam kategori ini, kita tidak menerima sebagai fatwa tersebut berdasarkan Mazhab Qadim, kerana kebanyakan masalah tersebut sebenarnya mempunyai pendapat baru yang selaras dengan pendapat lama. Maka fatwa tersebut sebenarnya berdasarkan Mazhab Jadid, bukan Mazhab Qadim.”

Mazhab al-Syafi'e tersebar di Mesir dan negeri-negeri Syam, dan berkembang sehingga menyaingi mazhab Hanafi di negerinya sendiri iaitu Iraq. Perkembangannya berterusan sehingga sampai ke India, dan juga tersebar di Semenanjung Arab.

Terdapat dua aliran terkenal dalam mazhab ini yang berkembang pada abad keempat dan kelima Hijrah:

1. Aliran Iraq yang dipimpin oleh Abu Hamid al-Isfarayini (meninggal 406H)

2. Aliran Khurasan (al-Marawizah) yang dipimpin oleh al-Qaffal al-Saghir al-Marwazi (meninggal 417H), diikuti oleh al-Juwaini (bapa kepada Imam al-Haramain) yang meninggal pada 438H.

Kemudian para fuqaha menggabungkan kedua-dua aliran ini, seperti:

- Imam al-Haramain Abdul Malik al-Juwaini (meninggal 478H).

- Imam al-Ghazali (meninggal 505H).

Ulama-Ulama Yang Memberi Fatwa Dalam Mazhab Syafie:

Pertama: Apa yang disepakati oleh dua Syeikh (al-Rafi'i dan al-Nawawi), selagimana ulama terkemudian tidak bersepakat bahawa ia adalah kesilapan atau kesalahan:

- Al-Rafi'i: Abu al-Qasim Abdul Karim bin Muhammada al-Qazwini Al-Rafi'i (meninggal 623H)

- Al-Nawawi: Abu Zakariya Yahya bin Syaraf al-Nawawi (meninggal 676H)

Adapun kitab-kitab yang lebih awal daripada kedua-dua Syeikh ini tidak boleh dipegang melainkan selepas penelitian dan kajian sehingga dapat dipastikan bahawa ia adalah pendapat mazhab.

Kedua: Jika mereka berdua berselisih pendapat, maka pendapat al-Nawawi didahulukan. Jika kitab-kitab al-Nawawi berselisih antara satu sama lain, maka kitab yang terkemudian didahulukan berbanding kitab yang terdahulu:

Susunan keutamaan kitab-kitab al-Nawawi:

1. Al-Tahqiq.

2. Al-Majmu', yang merupakan syarah al-Muhazzab karya al-Syirazi yang meninggal pada 476H.

3. Al-Tanqih yang merupakan syarah al-Wasit karya al-Ghazali yang meninggal pada 505H.

(Ketiga-tiga kitab ini tidak sempat disempurnakan oleh Al-Nawawi).

4. Al-Raudhah (ringkasan kepada Fath al-Aziz karya al-Rafi'i).

5. Al-Minhaj (ringkasan kepada al-Muharrar karya Al-Rafi'i).

6. Al-Fatawa.

7. Syarah Sahih Muslim.

8. Tashih al-Tanbih (karya al-Syirazi).

9. Nukat al-Tanbih.

Susunan ini adalah secara anggaran dan tidak boleh dijadikan panduan sepenuhnya. Yang utama ialah perlu merujuk kepada kata-kata ulama muktabar yang terkemudian (mutaakhirin) apabila terdapat pertentangan pendapat dan berpegang dengan apa yang mereka anggap sebagai kuat (rajih). Kadang-kadang mereka menguatkan pendapat yang ada dalam kitab al-Minhaj berbanding kitab-kitab beliau yang lain dan juga berbanding apa yang dipegang oleh para pengarang syarah dan hashiyyahnya.

Al-Nawawi telah menyebutkan dalam karya-karyanya siapa yang meriwayatkan hadis dan sama ada hadis tersebut sahih, hasan atau dhaif. Ini adalah sesuatu yang belum pernah dilakukan oleh sesiapa sebelumnya.

Ketiga: Jika al-Rafi'i dan al-Nawawi tidak membuat keputusan yang pasti tentang sesuatu masalah, maka diambil pendapat ulama terkemudian, dan yang paling utama di antara mereka:

1. Ibnu Hajar al-Haitami: Abu al-Abbas Ahmad bin Muhammad bin Hajar al-Haitami (meninggal 973H)

Jika kitab-kitabnya berselisih antara satu sama lain, maka kitab yang terkemudian didahulukan berbanding kitab yang terdahulu. Susunan keutamaan kitab-kitabnya:

- Tuhfah al-Muhtaj Syarah al-Minhaj (telah dicetak).

- Fath al-Jawad, syarah kepada al-Irsyad karya Ibnu al-Muqri yang meninggal pada 837H (telah dicetak).

- Al-Imdad Syarah al-Irsyad (telah dicetak).

- Syarah al-Muqaddimah al-Hadramiyyah karya Bafadhal al-Hadhrami yang meninggal pada 918H (telah dicetak).

- Al-Fatawa dan Syarah al-'Ubab karya al-Muzajjad yang meninggal pada 930H.

Para ulama Hadhramaut, Syam, Kurdish, Dagestan dan kebanyakan ulama Yaman dan Hijaz berpegang dengan pendapat Ibnu Hajar, khususnya dalam kitab al-Tuhfah kerana kitab ini merangkumi nas-nas Imam Syafie dengan penelitian yang mendalam oleh pengarangnya. Tambahan pula, ramai di kalangan ulama muhaqqiqin yang membaca kitab ini di hadapan beliau sehingga tidak terhitung jumlahnya, walaupun gaya bahasanya agak rumit.

2. Muhammad al-Ramli: Muhammad bin Ahmad al-Ramli (meninggal 1004H) dalam:

- Syarah al-Idhah karya al-Nawawi.

- Nihayah al-Muhtaj Syarah al-Minhaj (telah dicetak).

Dalam suku pertama kitabnya, beliau bersependapat dengan al-Khatib al-Syarbini dan dalam bahagian selebihnya bersependapat dengan kitab al-Tuhfah. 

Para ulama Mesir berpegang dengan pendapat al-Ramli, khususnya dalam kitab al-Nihayah kerana kitab ini telah dibaca di hadapan beliau oleh empat ratus orang ulama yang mengkritik dan membetulkannya. Kitab-kitab hashiyyah yang dikarang ulama terkemudian kebanyakannya bersependapat dengan al-Ramli. Al-Ramli mengambil masa sepuluh tahun untuk menulis kitab ini dan gaya bahasanya mudah.

Kemudian Umar bin Hamid Bafaraj al-Hadhrami (meninggal 1274H) telah mengumpulkan perbezaan pendapat antara Ibnu Hajar dan al-Ramli dalam kitabnya Fath al-'Ali bi Jam' al-Khilaf baina Ibnu Hajar wa Ibnu al-Ramli. Kitab ini telah dicetak dengan tahqiq oleh Syifa' Muhammad Hasan Hito. Begitu juga yang dilakukan oleh  Ali bin Ahmad Basobirin (meninggal 1307H) dalam kitabnya Ithmid al-'Ainain fi Ba'dh Ikhtilaf al-Syaikhain (telah dicetak).

Jika seorang mufti bukan dari kalangan ahli tarjih dalam mazhab (seperti keadaan sekarang), maka dia boleh memberi fatwa mengikut pendapat sesiapa yang dia pilih antara Ibnu Hajar dan al-Ramli.

3. Al-Qadhi Zakariya al-Ansari: Zakariya bin Muhammad al-Ansari (meninggal 926H) dalam:

- Syarah al-Saghir kepada nazam al-Bahjah karya Ibnu Al-Wardi (meninggal 749H). Kitab ini telah dicetak.

- Syarah al-Manhaj. Al-Manhaj ini merupakan ringkasan kepada Minhaj al-Talibin karya al-Nawawi. (Telah dicetak).

4. Al-Khatib al-Syirbini: Muhammad bin Ahmad (meninggal 977H) dalam Mughni al-Muhtaj fi Ma'rifah Ma'ani al-Minhaj, Kitab ini telah dicetak. Kitab ini merupakan himpunan ringkasan syarah-syarah al-Minhaj beserta tambahan faedah-faedah dari karya-karya al-Qadhi Zakariya.

5. Para pengarang hashiyyah (syarah ke atas syarah), yang kebanyakannya bersependapat dengan pendapat al-Ramli. Mereka mengikut susunan:

a. Ali bin Yahya al-Ziyadi, meninggal 1024H.

Beliau adalah yang paling dipegang pendapatnya di kalangan penulis hashiyyah. Karyanya:

- Hashiyyah kepada Nihayah al-Muhtaj.

- Hashiyyah kepada Syarah al-Mahalli ‘Ala Minhaj al-Talibin.

- Hashiyyah kepada Syarah al-Manhaj karya al-Qadhi Zakariya.

b. Ahmad bin Qasim al-'Abbadi, meninggal 992H.

Karyanya:

- Hashiyyah kepada Tuhfah al-Muhtaj (telah dicetak).

- Hashiyyah kepada Syarah al-Mahalli ‘Ala Minhaj al-Talibin.

- Hashiyyah kepada Syarah Manhaj al-Tullab karya al-Qadhi Zakariya.

c. Ahmad al-Burullusi, yang masyhur dengan gelaran 'Amirah, meninggal 957H.

Karyanya:

- Hashiyyah kepada Syarah al-Mahalli ‘Ala Minhaj al-Talibin (telah dicetak).

d. Ali bin Ali al-Syabramallisi, meninggal 1087H.

Karyanya:

- Hashiyyah kepada Tuhfah al-Muhtaj.

- Hashiyyah kepada Nihayah al-Muhtaj (telah dicetak).

- Hashiyyah kepada Syarah al-Manhaj karya al-Qadhi Zakariya.

e. Ali bin Ibrahim al-Halabi, meninggal 1044H.

Karyanya:

- Syarah kepada Minhaj al-Talibin.

- Hashiyyah kepada Syarah al-Manhaj karya al-Qadhi Zakariya.

f. Muhammad bin Ahmad al-Syubari, meninggal 1069H.

Karyanya:

- Hashiyyah kepada Syarah al-Manhaj karya al-Qadhi Zakariya.

g. Muhammad bin Dawud al-'Inani, meninggal 1098H.

Karyanya:

- Hashiyyah kepada syarah Tahrir Tanqih al-Lubab karya al-Qadhi Zakariya. 

Rujukan:

Zubdah al-Fiqh al-Syafi'e karya Syeikh Majid al-Hamawi.