TAUBAT BISYR AL-HAFI

Dihikayatkan bahawa Bisyr al-Hafi (m. 277 H) ketika zaman lalainya beliau berada di rumahnya. Bersama beliau ada rakan-rakanya yang sedang minum-minum dan berhibur.

Tiba-tiba seorang lelaki soleh melintasi mereka dan mengetuk pintu. Seorang hamba perempuan keluar bertemu dengan lelaki soleh tersebut.

Lelaki tersebut berkata: "Pemilik rumah ini adakah dia seorang yang merdeka ataupun hamba?

Hamba perempuan tersebut menjawab: “Bahkan dia seorang yang merdeka.”

Lelaki tersebut kemudian berkata: “Kamu benar. Kalaulah dia seorang hamba nescaya dia akan beradab sebagaimana seorang hamba dan meninggalkan kelalaian dan hiburan.”

Bisyr mendengar perbualan antara hamba dan lelaki tersebut dan beliau segera ke pintu dalam keadaan tidak berkasut dan bersedih. Dia mendapati lelaki tersebut telah pergi.

Bisyr bertanya kepada hamba perempuan: “Siapa yang bercakap dengan kamu di pintu itu?”

Hamba tersebut menceritakan apa yang terjadi.

Bisyr bertanya lagi: “Arah manakah yang dilalui oleh lelaki tersebut?”

Hamba tersebut menjawab: “Sini.”

Bisyr berjalan melalui arah tersebut sehingga bertemu semula dengan lelaki tersebut.

Bisyr bertanya kepadanya: “Wahai tuanku, adakah engkau yang berdiri di pintu dan bercakap dengan hamba perempuan tersebut?”

Lelaki itu menjawab: “Ya.”

Bisy berkata: “Ulang semula ucapan kamu.”

 Lelaki tersebut mengulang semula apa yang dikatakannya. Mendengar ucapan lelaki tersebut menyebabkan Bisyr jatuh ke bumi dan berkata: “Bahkan aku hamba. Aku adalah hamba.”

Kemudian Bisyr berlalu pergi tanpa arah tuju dalam keadaan tidak berkasut dan berduka sehinggalah dia dikenali sebagai al-Hafi (tidak berkasut).

Beliau pernah ditanya: “Mengapa engkau tidak memakai kasut?”

Beliau menjawab: “Tuhanku tidak menjadikan aku baik melainkan ketika aku tidak berkasut. Aku mahu kekal dalam keadaan ini sehingga aku mati.”

[Al-Tawwabin, Ibnu Qudamah al-Maqdisi]

HAKIKAT PUJIAN DAN CELAAN MANUSIA

Malik bin Dinar berkata: "Semenjak aku mengenali manusia aku tidak pernah gembira dengan pujian mereka dan aku tidak pernah benci dengan celaan mereka."

Beliau ditanya: "Mengapa begitu?"

Beliau menjawab: "Kerana pujian dan celaan mereka itu sentiasalah berlebih-lebihan."

[Sifah al-Sofwah, Ibnu al-Jauzi]

________________

Malik bin Dinar antara tokoh tabi'in yang masyhur dengan kewarakan dan kezuhudan. Beliau belajar dengan Anas bin Malik, al-Hasan al-Basri, Muhammad bin Sirin dan lain-lain.

Beliau tidak makan kecuali dengan usaha tangannya sebagai penulis mushaf. Beliau pernah berkata: "Aku pernah membaca di dalam Taurat bahawa orang yang berkerja dengan tangannya sendiri akan berjaya dalam kehidupannya dan ketika matinya."

Beliau meninggal dunia pada tahun 131 Hijrah dan ada beberapa pendapat tentang tahun kewafatannya.

3 JENIS KITAB HADIS DAIF

Secara ringkasnya terdapat tiga jenis kitab yang menghimpunkan hadis-hadis daif.

1 – Kitab yang keseluruhan atau kebanyakan hadisnya adalah daif. Contohnya:

a. Nawadir al-Usul Fi Ahadith al-Usul karangan al-Hakim al-Termizi (m. 295 H). Menghimpunkan sekitar 1631 buah hadis.

b. Musnad al-Syihab Fi al-Mawa’iz Wa al-Adab karangan Syihabuddin Muhammad bin Salamah al-Qudha’ie (m. 454 H). Menghimpunkan 1499 buah hadis. Kitab ini telah ditakhrij hadis-hadisnya oleh Syeikh Ahmad bin al-Siddiq al-Ghumari dalam kitabnya yang berjudul Fath al-Wahhab Bi Takhrij Ahadtih al-Syihab.

c.  Musnad al-Firdaus karangan Abu Mansur Syahr bin Syirawaih al-Dailami (m. 558 H). Dalam kitab ini pengarang menghimpunkan sanad bagi hadis-hadis yang disebutkan oleh bapanya, Abu Syuja’ Syirawaih bin Syahradar (m. 509 H) dalam kitab Firdaus al-Akhbar Bi Ma’thur al-Khitab. Menghimpunkan sekitar 9 ribu buah hadis.

Al-Hafiz al-Sayuthi dalam mukadimah kitab al-Jami’ al-Kabir menyebutkan bahawa jika sesuatu hadis itu jika beliau sandarkan kepada salah satu daripada 3 buah kitab ini maka itu adalah isyarat akan kedaifannya.

2 – Kitab yang menghimpunkan salah satu daripada jenis hadis daif. Misalnya:

a. Al-Marasil karangan Abu Daud (m. 275 H).

b. Al-Marasil karangan Ibnu Abi Hatim (m. 327 H).

Kedua-dua kitab ini menghimpunkan hadis daif daripada jenis hadis mursal.

c. Al-‘Ilal karangan Ibnu Abi Hatim.

d. Al-‘Ilal al-Kubra karangan al-Daraqutni (m. 385 H).

Kedua-dua kitab ini menghimpunkan hadis-hadis yang mempunyai ‘illah.

3 – Kitab yang menghimpunkan biografi perawi-perawi daif dan disebutkan juga hadis-hadis yang diriwayatkan oleh perawi-perawi tersebut. Contohnya:

a. Al-Dhu’afa’ al-Kabir karangan al-‘Uqaili (m. 322 H).

b. Al-Majruhin Min al-Muhaddithin karangan Ibnu Hibban (m. 354 H).

c. Al-Kamil Fi Dhu’afa’ al-Rijal karangan Ibnu ‘Adi (m. 365 H).

d. Mizan al-I’tidal karangan al-Zahabi (m. 748 H).

e. Lisan al-Mizan karangan Ibnu Hajar al-Asqalani (m. 852 H).

Sengatan Tebuan Tidak Memutuskan Solatnya

- Abu Sa’id Bakr bin Munir berkata:

“Muhammad bin Isma’il (al-Bukhari) sedang bersolat pada suatu hari. Lalu ada seekor tebuan yang menyegatnya sebanyak 17 kali. Apabila beliau selesai solat, beliau berkata: Tolong lihat apa yang menyakitiku ketika aku sedang solat. Orang yang ada bersama beliau lalu melihat dan mereka mendapati seekor tebuan telah menyebabkan (badan) beliau membengkak pada 17 tempat dan beliau tidak langsung memutuskan solatnya!”

- Muhammad bin Abu Hatim al-Warraq berkata:

“Muhammad bin Isma’il dijemput pergi ke sebuah taman milik sebahagian sahabatnya. Apabila masuk waktu zohor beliau lalu bersolat dengan sekumpulan orang. Kemudian beliau bangun untuk solat sunat dan beliau bersolat dengan sangat lama.

Apabila beliau selesai bersolat beliau mengangkat hujung lengan baju beliau dan berkata kepada sebahagian orang yang berada bersama beliau: Tolong lihat adalah kamu mendapati sesuatu berada di bahawa bajuku.

Didapati seekor tebuan telah menyengat beliau pada 16 atau 17 tempat sehingga menyebabkan badan beliau membengkak. Kesan gigitan tebuan tersebut sangat zahir pada badan beliau.

Sebahagian orang bertanya kepada beliau: Mengapa engkau tidak berhenti solat ketika ia mula-mula menyengat engkau?

Beliau menjawab: Aku sedang membaca suatu surah dan aku ingin menyempurnakannya.”

[Siyar A’lam al-Nubala’, al-Zahabi]

Inilah Imam Abu Hanifah

Kata Mis’ar bin Kidam:

“Aku melihatnya (Imam Abu Hanifah) solat subuh kemudian beliau duduk untuk (mengajar) ilmu sehinggalah solat zohor. Kemudian beliau duduk lagi (untuk mengajar) sehingga solat asar. Kemudian sehingga hampir waktu maghrib. Kemudian sehingga waktu Isyak. 

Aku berkata dalam diriku: Bilakah beliau hendak beribadat? 

Aku perhatikan apabila orang ramai beransur pergi, beliau akan keluar ke masjid dalam keaadaan bersuci lalu beliau bersolat sehinggalah waktu subuh. Kemudian beliau masuk ke rumahnya untuk menukar pakaian. Beliau mempunyai pakaian khas yang dipakai semata-mata untuk qiyamullail. Rumah beliau hanyalah bersebelahan dengan masjid yang beliau menjadi imam di situ semata-mata kerana Allah. 

Setelah itu beliau keluar untuk solat subuh dan beliau lakukan sebagimana yang aku sebut tadi. Selama aku perhatikannya, aku tidak mendapati beliau berbuka puasa dan aku tidak dapati bahawa beliau tidur pada waktu malam. Beliau hanya tidur sebentar pada waktu sebelum zohor. 

Pada waktu malam beliau membaca al-Quran sehingga sampai kepada firman Allah: 

فَمَنَّ اللَّهُ عَلَيْنَا وَوَقَانَا عَذَابَ السَّمُومِ 

"Maka Allah mengurniakan kami (rahmat dan taufiqNya), serta memelihara kami dari azab neraka." (Surah at-Tuur: Ayat 27)

Beliau terus mengulang-ulang ayat tersebut sehingga azan subuh. Beliau juga mengulang-ulang firman Allah:

بَلِ السَّاعَةُ مَوْعِدُهُمْ وَالسَّاعَةُ أَدْهَىٰ وَأَمَرُّ

“Bahkan hari kiamat ialah hari yang dijanjikan kepada mereka (untuk menerima balasan yang sepenuh-penuhnya) dan (azab seksa) hari kiamat itu amat dahsyat dan amat pahit.” (Surah al-Qamar: Ayat 46)

Beliau membacanya di dalam solat sepanjang waktu malam keseluruhannya. 

Kata isteri beliau: Beliau tidak pernah tidur di katil semenjak aku mengenalinya. Tidurnya hanyalah pada waktu di antara zohor dan asar pada musim panas dan pada awal malam di masjidnya pada musim sejuk.”

[Al-Khairat al-Hisan Fi Manaqib al-Imam al-A’zam Abi Hanifah al-Nu’man oleh Imam Ibnu Hajar al-Haitami]

Jangan Kata Apa Yang Aku Tidak Buat

- Al-Qadhi Abu Yusuf berkata:

“Ketika aku berjalan bersama Abu Hanifah, tiba-tiba aku terdengar seorang lelaki berkata kepada sahabatnya: Ini adalah Abu Hanifah. Dia tidak tidur malam (kerana beribadat).

Maka Abu Hanifah berkata: Demi Allah, jangan berkata sesuatu yang tidak aku lakukannya.

Sedangkan beliau memang seorang yang menghidupkan malamnya dengan solat, merendahkan dirinya (kepada Allah) dan berdoa.”

- Diriwayatkan daripada Abdul Hamid al-Himmani bahawa beliau berdamping bersama Abu Hanifah selama enam bulan. Beliau berkata: “Beliau solat Subuh dengan wuduk (solat) Isyak dan beliau mengkhatamkan al-Quran pada setiap malam pada waktu sahur.”

- Diriwayatkan daripada Asad bin ‘Amru bahawa Abu Hanifah rahimahullah solat Isyak dan Subuh dengan wuduk yang satu selama 40 tahun.

- Abu Yusuf berkata: “Abu Hanifah mengkhatamkan al-Quran pada setiap malam dalam rakaat (solat).”

- Mis’ar bin Kidam berkata: “Aku melihat Abu Hanifah membaca (keseluruhan) al-Quran dalam satu rakaat.”

[Siyar A’lam al-Nubala’ oleh al-Zahabi]

Al-Hafiz al-Munziri : Seluruh Waktunya Untuk Ilmu

Al-Imam Dhiyauddin al-Muradi (guru Imam al-Nawawi) bercerita tentang guru beliau, al-Hafiz al-Munziri:

“Aku tidak pernah melihat dan aku tidak pernah mendengar tentang seseorang yang lebih besar kesungguhannya terhadap ilmu melebihi beliau. Beliau sentiasa sibuk dengan ilmu, siang mahupun malam. Aku tinggal berjiran bersamanya sewaktu berada di madrasah. Tidaklah aku bangun pada mana-mana malam pun dan pada bila-bila masa pun di waktu malam kecuali aku mendapati ada cahaya pelita di rumahnya dan beliau sedang sibuk dengan ilmu. Sehinggalah pada waktu makan pun ada kitab-kitab di sisinya yang beliau sibuk membacanya.”

[Qimah al-Zaman ‘Inda al-‘Ulama’ oleh Syeikh Abdul Fattah Abu Ghuddah]

____________________________

Al-Hafiz al-Munziri atau nama sebenar beliau Abdul ‘Azhim bin Abdul Qawi bin Abdullah al-Munziri al-Misri. Beliau dilahirkan pada tahun 581 Hijrah di Fustat, Mesir. Beliau membesar sebagai seorang anak yatim kerana bapanya meninggal dunia ketika beliau berusia 11 tahun. Beliau pada asalnya bermazhab Hanbali kerana mengikut bapanya yang bermazhab Hanbali lalu beliau bertukar ke mazhab al-Syafi’e. Antara guru beliau yang terkenal ialah Imam Abdul Ghani al-Maqdisi (w. 600 H), Imam Ibnu Qudamah al-Hanbali (w. 620 H) dan Imam Yaqut al-Hamawi (w. 626 H).  Antara murid beliau yang terkenal pula ialah Imam Ibnu Daqiq al-‘Eid (w. 702 H), Imam Ibnu Khalikan (w. 681 H) dan Imam al-Yunini (w. 701 H). Antara kitab karangan beliau ialah al-Targhib Wa al-Tarhib, Mukhtasar Sahih Muslim, Mukhtasar Sunan Abu Daud, al-Arba’un Fi al-Ahkam, Syarah al-Tanbih (11 Jilid) dan lain-lain. Menurut Syeikh Abdul Fattah Abu Ghuddah terdapat lebih 30 orang alim yang menggelarkan beliau sebagai al-Hafiz. Beliau meninggal dunia pada tahun 656 Hijrah di Kaherah, Mesir. Rahimahullah.

Jawab Soalan Tentang Perawi Ketika Nazak

Disebutkan dalam kitab al-Jarh Wa al-Ta'dil  karangan Imam Ibnu Abi Hatim (m. 327 H), pada biografi seorang tabi'in bernama 'Uqbah bin Abdul Ghafir al-Basri:

"Kata Abu Muhammad (iaitu Imam Ibnu Abi Hatim): Aku bertanya kepada bapaku (Imam Abu Hatim al-Razi) ketika beliau sedang nazak tentang 'Uqbah bin Abdul Ghafir, adakah baginya persahabatan dengan Rasulullah sallahu 'alaihi wasallam? Beliau menjawab dengan ucapan yang lemah: Tidak."

Kata Syeikh Abdul Fattah Abu Ghuddah: "Lihat betapa bersungguhnya si anak untuk mengambil faedah (daripada bapanya) dan betapa bersungguhnya si ayah untuk memberi faedah (kepada anaknya)....Keadaan ayahnya yang nazak tidak menghalang si anak bertanya kepadanya, menggunakan waktu dan mengambil faedah daripadanya."

Sumber:

Qimah al-Zaman 'Inda al-'Ulama karangan Syeikh Abdul Fattah Abu Ghuddah.

Makan Dan Minum Kerana Terpaksa Demi Menjaga Waktu

Imam al-Haramain atau nama sebenar beliau Abu al-Ma’ali Abdul Malik bin Abdullah al-Juwaini merupakan salah seorang imam yang tidak asing lagi. Beliau merupakan seorang faqih mazhab al-Syafi’e, usuli (ahli usul fiqh) dan mutakallim (ahli ilmu kalam). Beliau merupakan guru kepada Imam al-Ghazali. Beliau lahir pada tahun 419 Hijrah dan meninggal dunia pada tahun 478 Hijrah.

Kata Abdul Ghafir al-Farisi dalam kitab beliau, Siyaq Naisabur:

“Beliau ialah imam bagi dua tanah haram (Haramain), kebanggaan Islam, imam bagi sekelian imam secara mutlak, pendeta ilmu syari’at yang disepakati keimamannya di timur dan barat. Tidak dilihat oleh mata orang semisal beliau sebelum kelahiran beliau begitu juga setelah kematian beliau.

Aku pernah mendengar beliau berkata:

Aku tidak tidur dan makan sebagai suatu adat kebiasaan. Sebaliknya aku tidur apabila rasa mengantuk telah menguasaiku sama ada pada waktu siang ataupun malam. Begitu juga aku makan apabila aku sudah berkehendak sangat terhadap makanan tanpa mengira waktu.

Sesungguhnya kelazatan dan keseronokan beliau adalah pada berbincang tentang ilmu dan mengambil manfaat daripada apa jenis ilmu jua.”

Sumber:


Qimah al-Zaman 'Inda al-'Ulama karangan Syeikh Abdul Fattah Abu Ghuddah.

Kurangkan Makan Untuk Menjaga Waktu

Al-Imam Syamsuddin Abi al-Thana' al-Asbahani merupakan seorang ulama usuli, faqih dan mufassir. Beliau dilahirkan di Asbahan pada tahun 674 Hijrah dan meninggal pada tahun 749 Hijrah di Kaherah.

Al-Hafiz Ibnu Hajar dalam kitab al-Durar al-Kaminah dan al-Syaukani dalam al-Badr al-Thali' menyebutkan biografi beliau:

"Beliau menyibukkan diri (dengan menuntut ilmu) di negeri beliau sehingga beliau mahir dan unggul dalam beberapa bidang ilmu. Beliau datang ke Damsyik selepas menziarahi al-Quds pada bulan Safar tahun 725 Hijrah. Para penduduk Damsyik sangat kagum dengan kelebihan beliau. Al-Syeikh Taqiyuddin Ibnu Taimiyyah antara yang mendengar ucapan beliau dan beliau amat mengagungkannya. Pernah sekali beliau berkata: Diamlah kamu semua sehingga kita semua dapat mendengar kalam orang yang hebat ini yang mana tidak pernah masuk ke negeri ini orang semisal beliau.

Sebahagian sahabat beliau pernah menghikayatkan sikap beliau yang loba terhadap ilmu dan keengganan beliau mensia-siakan waktu sehingga beliau sanggup menahan diri daripada banyak makan kerana banyak makan akan perlu kepada banyak minum dan seterusnya menyebabkan beliau perlu kerap ke tandas. Ini akan menyebabkan waktu beliau terbuang begitu sahaja."

Sumber:

Qimah al-Zaman 'Inda al-'Ulama karangan Syeikh Abdul Fattah Abu Ghuddah.

Manhaj Kitab al-Mu’jam al-Kabir Karangan al-Imam al-Tabarani

Pengenalan Ringkas Imam al-Tabarani

Nama beliau ialah Sulaiman bin Ahmad bin Ayyub bin Muthair al-Lakhmi al-Syami al-Tabarani. Kunyah beliau ialah Abu al-Qasim.

Beliau dilahirkan pada tahun 260 Hijrah. Namun ulama berbeza pendapat tentang tempat beliau dilahirkan sama ada di Akka, Palestin atau di Tabariyyah, Palestin. 

Gelaran al-Lakhmi berasal dari nama kabilah Lakhm yang berasal dari Yaman namun tinggal di Syam.

Beliau mula mengembara menuntut ilmu hadis ketika berusia 16 tahun.

Guru-guru beliau lebih daripada 1000 orang. Antara guru beliau yang terkenal ialah Imam Abu Zur’ah al-Dimasyqi, Imam al-Nasa’i dan Imam Abdullah bin Ahmad bin Hanbal.

Manakala murid beliau yang terkenal ialah Imam Ibnu Mardawaih, Imam Abu al-Syeikh al-Asbahani, Imam Ibnu ‘Uqdah al-Kufi, Imam Ibnu Mandah al-Asbahani dan Imam Abu Nu’aim al-Asbahani.

Karya beliau yang terkenal ialah al-Mu’jam al-Kabir, al-Mu’jam al-Ausath, al-Mu’jam al-Saghir, Musnad al-Shamiyin, Kitab al-Du’a, Makarim al-Akhlaq dan lain-lain.

Beliau meninggal dunia di Asbahan, Iran pada tahun 360 Hijrah ketika berusia 100 tahun. Semoga Allah merahmati beliau.

Maksud Mu’jam

Mu'jam adalah kitab yang menyebut sekumpulan hadis yang telah diriwayatkan lalu ia disusun mengikut susunan para sahabat Nabi atau guru-guru pengarang kitab atau negeri-negeri atau selain itu.

Kebiasaannya susunan para sahabat Nabi atau guru-guru pengarang kitab atau negeri-negeri atau yang lain-lain itu disusun pula mengikut urutan huruf abjad.

Manhaj Imam al-Tabarani dalam al-Mu’jam al-Kabir

Metodologi al-Tabarani dalam al-Mu'jam al-Kabir adalah berdasarkan beberapa asas yang sebahagiannya telah beliau nyatakan dalam mukadimah ringkas kitab tersebut dan boleh dijelaskan seperti berikut:

1 - Beliau memulakan kitab ini dengan menyebut kumpulan hadis yang diriwayatkan oleh sepuluh orang yang dijanjikan syurga kerana kemuliaan mereka dan susunannya bermula dengan empat Khulafa' al-Rasyidin  kemudian diikuti dengan menyebut baki enam sahabat yang lain.

2 - Beliau menyusun nama-nama sahabat mengikut huruf abjad (alif, ba, ta, tha) dan menjadikannya sebagai susunan umum bagi keseluruhan kitab.

3 - Dalam biografi sahabat, beliau memulakan dengan menyebut nasab, sifat, umur, kematian dan hadis yang diriwayatkan daripada Rasulullah sallahu ‘alaihi wasallam.

Ini jika terdapat riwayat dan maklumat tentang biografi sahabat tersebut.

Jika beliau tidak menemui sesuatu maklumat pun, beliau meninggalkannya tanpa terikat dengan susunan ini seperti yang beliau lakukan dalam biografi Ubay bin Malik al-Qusyairi dan Ubay bin Umarah di mana beliau hanya menyebut nama mereka dan sebahagian hadis yang diriwayatkan oleh mereka sahaja.

4 - Apabila terkumpul beberapa hadis dalam satu topik tertentu, beliau meletakkan tajuk yang sesuai dengan berkata "Bab sekian", contohnya apa yang terdapat dalam kumpulan hadis yang diriwayatkan oleh Usamah bin Zaid di mana beliau berkata: 

"Bab tentang wanita yang buruk dan bahawa dia adalah fitnah dan membahayakan suaminya" 

"Bab tentang pertukaran mata wang (al-sarf)."

5 - Jika hadis-hadis tersebut dalam pelbagai topik, beliau meninggalkannya tanpa pembahagian bab seperti yang beliau lakukan dalam kumpulan hadis yang diriwayatkan oleh sepuluh sahabat yang dijanjikan syurga (melainkan kumpulan hadis Abu Ubaidah al-Jarrah yang beliau telah bahagiakn kepada beberapa bab) dan kumpulan hadis Ubay bin Ka'ab sebagai contoh.

6 - Jika sahabat tersebut banyak meriwayatkan hadis, beliau menyebut sebahagian hadisnya, dan jika sedikit meriwayatkan hadis, beliau menyebut semua hadisnya.

7 - Bagi sahabat yang tidak mempunyai riwayat daripada Rasulullah sallahu ‘alaihi wasallam atau yang meninggal lebih awal, beliau menyebut maklumat mereka dari kitab-kitab maghazi (peperangan Nabi) dan sejarah ulama. Tujuannya untuk menyebutkan individu yang pernah bersahabat dengan Rasulullah sallahu ‘alaihi wasallam. Contohnya seperti Muhammad bin Maslamah al-Ansari.

8 - Kadangkala beliau hanya menyebut nama sahabat sahaja tanpa menyebut apa-apa tentang maklumat dan riwayat mereka daripada Rasulullah sallahu ‘alaihi wasallam seperti yang beliau lakukan dalam biografi Labid Abu Abdullah.

9 - Apabila beberapa orang tabi’in meriwayatkan daripada seorang sahabat, al-Tabarani mendatangkan hadis-hadis setiap seorang daripada mereka daripada sahabat tersebut secara berasingan di bawah tajuk yang menyebut nama tabiin tersebut yang meriwayatkan daripada sahabat berkenaan, seperti yang beliau lakukan pada riwayat Asim al-Adawi daripada Ka'ab bin Ujrah, riwayat Abdullah bin Ma'qal daripada Ka'ab, riwayat Amir al-Sya'bi daripada Ka'ab, dan seterusnya.

10 - Apabila sekumpulan sahabat berkongsi nama yang sama, al-Tabarani mengasingkan bab khas untuk mereka yang menyebut individu-individu dengan nama tersebut dan meletakkan tajuk dengan ungkapan "Bab orang yang bernama sekian", contohnya seperti katanya: 

"Bab orang yang bernama Usamah."

 "Bab orang yang bernama Usaid."

11 - Kadangkala al-Tabarani membiarkan sesuatu bab itu secara umum tanpa mengikatnya dengan menyebut tajuk tertentu lalu berkata: "Bab."

Ini yang diistilahkan oleh sesetengah ulama sebagai ‘al-Tarajim al-Mursalah’ (tajuk bebas/tidak dinyatakan), iaitu yang dibiarkan tanpa disebut tajuk secara spesifik dan memadai dengan perkataan tajuk ‘Bab’, yang menunjukkan wujudnya hubungan tertentu antara hadis-hadis selepasnya dengan hadis-hadis sebelumnya.

Contohnya apa yang terdapat dalam kumpulan hadis Ummu Atiyyah dengan tajuk ‘riwayat Muhammad bin Sirin daripada Ummu Atiyyah’, kemudian beliau mengikutinya dengan tajuk ‘Bab’ secara bebas dan menyebut selepas itu hadis-hadis yang berkongsi dengan hadis-hadis sebelumnya dari segi ia diriwayatkan oleh Muhammad bin Sirin daripada Ummu Atiyyah dan dari seri ia berkaitan dengan beberapa topik berkaitan wanita, tetapi berbeza dari segi jenis topik yang dibincangkan.

12 - Apabila beberapa hadis yang diriwayatkan oleh seorang sahabat berkisar tentang satu topik dan beliau mendapati bahawa ada bermanfaat dan perlu untuk melengkapkan faedah dengan memasukkan di antaranya hadis-hadis dalam topik yang sama dari riwayat sahabat-sahabat lain, maka beliau akan memasukkannya.

Contohnya: Kumpulan hadis yang diriwayatkan oleh Usamah bin Zaid, di mana terdapat hadis-hadis tentang ‘al-sarf’ (pertukaran mata wang), kemudian beliau mengikutinya dengan riwayat-riwayat daripada Ibn Abbas dalam topik yang sama. Kemudian beliau kembali dan berkata: "Sambungan hadis Usamah bin Zaid."

13 - Bukanlah menjadi tujuan utama al-Tabarani dalam karya-karyanya untuk hanya mengumpulkan hadis-hadis sahih daripada Rasulullah sallahu ‘alaihi wasallam tetapi beliau mengumpulkan hadis sahih, hasan, daif dan lain-lain.

Al-Tabarani bukanlah orang pertama yang melakukan ini tetapi ia juga adalah kebiasaan yang diamalkan oleh para pengarang sebelumnya kerana tujuan mereka adalah untuk memelihara sunnah daripada hilang dengan mencatat semua hadis yang sampai kepada mereka yang dinisbahkan kepada Rasulullah sallahu ‘alaihi wasallam. Kemudian mereka menyerahkan urusan membezakan antara hadis sahih dan daif kepada generasi selepas mereka. Jika mereka sibuk sejak awal dengan urusan membezakan antara hadis sahih dan selainnya mereka akan membuang banyak usaha dan masa untuk itu dan akibatnya banyak sunnah Nabi sallahu ‘alaihi wasallam akan hilang.

Dari sudut lain para ulama telah menyebut beberapa faedah dan sebab untuk meriwayatkan hadis yang tidak sahih, antara yang terpenting ialah:

a - Ibnu Hajar berkata dalam Lisan al-Mizan pada biografi al-Tabarani:

“Ismail bin Muhammad bin al-Fadl telah mengkritik beliau kerana mengumpulkan hadis-hadis yang gharib yang mengandungi kejelekan yang teruk dan hadis-hadis palsu dan sebahagian hadis itu mencela ramai tokoh terdahulu dari kalangan sahabat dan selain mereka.

Ini bukanlah perkara yang khusus bagi al-Tabarani sahaja. Maka tidak ada makna untuk mengkhususkan kritikan kepadanya pada masa kini. Bahkan kebanyakan ahli hadis pada zaman-zaman lampau sejak tahun 200 Hijrah dan seterusnya, apabila mereka meriwayatkan hadis dengan sanadnya, mereka yakin bahawa mereka telah bebas daripada tanggungjawabnya.”

b - Untuk mengetahui hadis sahih li-ghairihi dan hasan li-ghairihi kerana apabila hadis-hadis seperti ini dikuatkan dengan periwayatannya melalui jalar sanad lain yang serupa atau lebih kuat daripadanya. Maka hadis tersebut akan naik ke tahap sahih li-ghairihi jika asalnya hasan, atau ke tahap hasan li-ghairihi jika asalnya daif.

c - Mengetahui hadis-hadis daif untuk memberi peringatan tentang kedaifannya agar tidak bercampur dengan hadis sahih dan hasan. Para imam hadis telah menulis hadis-hadis perawi yang daif dan menzahirkannya kepada orang ramai agar mereka tidak terjerumus dalam kesilapan kerananya.

d - Mengetahui perawi-perawi yang diperselisihkan oleh para ulama dari segi jarh (kritikan) dan ta'dil (pengiktirafan) dan hadis-hadis yang diperselisihkan dari segi kesahihan dan kedaifannya.

e - Mengetahui dalil-dalil mazhab dan aspek-aspek perbezaan mereka dalam pendalilan, di mana sebahagian imam boleh menggugurkan dalil imam lain dengan menjelaskan kedaifannya, iaitu kerana kelemahan riwayat yang dijadikan sandarannya.

*Saya telah kemas kini semula tulisan ini pada 3/5/2025.

Dua Pengajaran Daripada Kisah Ringkas Ulama Hadis

Disebutkan dalam kitab Qimah al-Zaman ‘Inda al-‘Ulama karangan Syeikh Abdul Fattah Abu Ghuddah:

Yahya bin Ma’in pernah bertanya tentang suatu hadis kepada Muhammad bin al-Fadl. Lalu Muhammad bin al-Fadl sampaikan hadis tersebut. Kata beliau: “Telah menceritakan kepada kami Hammad bin Salamah...”

Belum sempat beliau sempurnakan hadis tersebut Yahya bin Ma’in tiba-tiba berkata: “Kalaulah boleh engkau sampaikan hadis tersebut melalui catatan daripada kitabmu (nescaya lebih baik).”

Muhammad bin al-Fadl lalu bangun untuk mendapatkan kitab beliau.

Tiba-tiba juga Yahya bin Ma’in memegang baju beliau seraya berkata: “Sampaikan terus kepada aku. Aku bimbang aku tidak akan jumpa kamu lagi.”

Muhammad bin al-Fadl lalu terus sampaikan hadis tersebut kemudian pergi mendapatkan kitab beliau dan menyampaikan hadis tersebut sekali lagi kepada Yahya bin Ma’in melalui catatan daripada kitab beliau.

Daripada kisah ringkas ini sekurang-kurangnya ada dua pengajaran yang kita boleh pelajari:

1 – Sikap hati-hati dan ketelitian para ulama hadis dalam mendapatkan dan menyampaikan ilmu. Mereka tidak ingin meriwayatkan hadis kecuali melalui catatan buku guru mereka. Guru-guru hadis juga mempunyai catatan hadis walaupun mereka telah menghafal hadis-hadis tersebut.

Al-Khatib al-Baghdadi meriwayatkan dalam kitab al-Jami’ Li Akhlak al-Rawi daripada Ali bin al-Madini bahawa beliau berkata: “Tidak ada di kalangan sahabat kami orang yang lebih kuat hafalannya daripada Abi ‘Abdillah Ahmad bin Hanbal. Tetapi beliau tidak menyampaikan hadis kecuali melalui catatan kitab. Perkara tersebut menjadi contoh kepada kami.”

2 – Sikap Yahya bin Ma’in yang bimbang akan kehilangan ilmu daripada gurunya tersebut menunjukkan kepada kita bagaimana sikap para ulama yang loba dan tamak terhadap ilmu. Perpisahan sebentar antara beliau dan gurunya itu pun dibimbangi akan menjadi penghalang beliau mendapatkan ilmu.

Menangislah

1 - Ja’far bin Sulaiman berkata: “Thabit Al-Bunani (m. 127 H) banyak menangis sehingga matanya hampir buta. Doktor mata melarangnya daripada menangis. Beliau lalu berkata: Tidak ada kebaikan pada kedua mata ini jika kedua-duanya tidak pernah menangis. Beliau enggan untuk terus berubat.”

[Siyar A’lam al-Nubala’, al-Zahabi. (5/224), c: Muassasah al-Risalah]

2 – Ibnu Hibban berkata: “Muhammad bin al-Munkadir (m. 130 H) adalah penghulu para qurra’. Beliau tidak mampu menahan tangisannya apabila membaca hadis Rasulullah sallahu ‘alaihi wasallam.”

[Siyar A’lam al-Nubala’, al-Zahabi. (5/354)]

3 - Muhammad bin al-Munkadir apabila beliau menangis beliau akan manyapu wajahnya dan janggutnya dengan air matanya dan beliau berkata: “Telah sampai kepadaku (hadis) bahawa neraka tidak akan memakan tempat yang disentuh oleh air mata.”

[Siyar A’lam al-Nubala’, al-Zahabi. (5/358)]

4 – Syaz bin Fayyadh berkata: “Hisyam al-Dastuwa’ie (m. 154 H) banyak menangis sehingga rosak matanya. Matanya terbuka tetapi beliau tidak boleh melihat dengannya.”

[Siyar A’lam al-Nubala’, al-Zahabi. (7/152)]

5 – Yahya bin Abi Bukair berkata kepada al-Hasan bin Soleh bin Hayy (m. 169 H): “Ceritakanlah kepada kami cara memandikan mayat.” Beliau menangis sehingga tidak mampu menceritakannya.”

[Siyar A’lam al-Nubala’, al-Zahabi. (7/152)]

6 – Abdullah bin ‘Ubaid bin ‘Umair menceritakan bahawa bapa beliau membaca ayat:

فَكَيفَ إِذا جِئنا مِن كُلِّ أُمَّةٍ بِشَهيدٍ

“Maka bagaimanakah (keadaan orang-orang kafir pada hari akhirat kelak), apabila Kami datangkan dari tiap-tiap umat seorang saksi (iaitu Rasul mereka sendiri menjadi saksi terhadap perbuatan mereka).” [Surah al-Nisa’: Ayat 4]

Ibnu ‘Umar (m. 73/74 H) lalu menanggis sehingga basah janggut dan bajunya dengan air tangisannya sehingga aku ingin berkata kepada bapaku: “Cukuplah, engkau telah memudaratkan syeikh (Ibnu ‘Umar).”

[Siyar A’lam al-Nubala’, al-Zahabi. (3/214)]

7 – Al-Qasim al-A’raj berkata: “Sa’id bin Jubair (m. 95 H) sangat banyak menangis pada waktu malam sehingga kabur penglihatannya.”

[Siyar A’lam al-Nubala’, al-Zahabi. (4/333)]

Syeikh Sa’ad Jawish

Pada hari ini (15/9/2019) kita semua mendapat berita sedih tentang kewafatan salah seorang ulama al-Azhar al-Syarif iaitu Syeikh Sa’ad Jawish. Di kesempatan ini saya ingin kongsikan sedikit biografi ringkas Syeikh Sa’ad Jawish yang saya petik daripada kitab Asanid al-Misriyyin karangan Syeikh Usamah al-Azhari.

Nama beliau ialah Sa’ad bin Sa’ad bin Rizq bin Abdul Rahman Jawish al-Kufrawi al-Azhari al-Husaini. Beliau dilahirkan pada bulan April 1941 Masihi bersamaan tahun 1360 Hijrah.

Bapa beliau merupakan seorang yang soleh dan seorang hafiz al-Quran. Kadang-kala apabila beliau membaca kisah orang-orang soleh beliau akan menangis dengan tangisan yang kuat. Di bawah didikan bapanya inilah Syeikh Sa’ad Jawish membesar dan seolah-olah beliau turut sama mewarisi sifat bapanya.

Beliau belajar di Kuliah Usuluddin, Universiti al-Azhari daripada beberapa orang ulama besar al-Azhar al-Syarif antaranya ialah:

1 – Syeikh Muhammad Ali Ahmadain.

2 – Syeikh Mustafa Amin al-Tazi.

3 – Syeikh Muhammad Muhammad al-Samahi.

4 – Syeikh Muhammad Muhammad Abu Syahbah.

5 – Syeikh Abdul Wahab Abdul Latif.

6 – Syeikh al-Azhar Abdul Halim Mahmud.

7 – Syeikh Abdul Wahab Ghazlan.

8 – Syeikh Ahmad al-Sayyid al-Kumi.

9 – Syeikh Muhammad al-Sayyid Nada.

10 – Syeikh Sulaiman Dunya.

11 – Syeikh Muhammad Fath Allah Badran.

Antara guru ijazah beliau ialah:

1 – Syeikh Muhammad Yasin al-Fadani.

2 – Syeikh Abdullah bin Muhammad bin al-Siddiq al-Ghumari.

3 – Syeikh Muhammad Zakiyuddin Ibrahim.

4 – Syeikh Muhammad bin ‘Alawi bin ‘Abbas al-Maliki.

5 – Syeikh Muhammad Ibrahim Abdul Ba’ith al-Kattani.

6 – Syeikh Muhammad Dhiya’uddin bin Muhammad Najmuddin al-Kurdi.

7 – Syeikh Najmuddin bin Muhammad Dhiya’uddin al-Kurdi. Beliau meriwayatkan daripada Syeikh Salamah al-‘Azhami.

8 – Syeikh Muhammad Abdul Hakim Syaraf al-Qadiri.

9 – Syeikh Ahmad Ma’bad Abdul Karim.

10 – Syeikh al-Sayyid ‘Abbas bin Muhammad al-Saqqaf al-Hadhrami.

Antara penulisan beliau ialah:

1 – رفع الحرج عن الأمة في ضوء الكتاب والسنة.

2 – السنن الزكية في الفضائل النبوية.

3 – التوجيهات النبوية لسلامة المعاملات الإسلامية.

4 – المأدبة النبوية في الهبة والهدية الوصية.

5 – السنن المشرفة وعلوم الحديث.

6 – موقف السنة من التبرج.

7 – السنة مسئولية الأمة شبهات وردود.

8 – المسحة المحمدية.

9 – آداب العلم.

10 – ألقاب أهل الله.

Syeikh Usamah al-Azhari memuji beliau sebagai seorang yang sangat alim, soleh dan bertakwa. Beliau juga pernah bermusafir bersama Syeikh Sa’ad Jawish selama beberapa hari dan beliau mendapati bahawa Syeikh Sa’ad Jawish merupakan seorang yang tawaduk dan mempunyai kehalusan budi.

Semoga Allah merahmati beliau.

*Alhamdulillah, saya sempat belajar sebahagian kitab al-Arba’in al-Nawawiyyah dengan beliau di Masjid al-Azhar al-Syarif.