Ketajaman Hafalan
al-Bukhari di Usia Kanak-Kanak
Muhammad bin Abi Hatim al-Warraq berkata: Aku telah
mendengar Hasyid bin Isma'il dan seorang yang lain berkata:
“Abu 'Abdillah Muhammad bin Isma'il al-Bukhari sering
berulang-alik bersama kami ke (majlis) para syeikh di Basrah ketika beliau
masih seorang kanak-kanak. Beliau tidak menulis (apa-apa). Keadaan itu
berlanjutan selama beberapa hari.
Maka kami pun berkata kepadanya: Sesungguhnya engkau
berulang-alik bersama kami tetapi tidak menulis. Apakah tujuanmu pada apa yang
engkau lakukan ini?
Lalu pada suatu hari, selepas enam belas hari, beliau
berkata kepada kami: Sesungguhnya kamu berdua telah banyak bertanya dan
mendesakku. Maka, bentangkanlah kepadaku apa yang telah kamu berdua tulis.
Lalu kami pun mengeluarkan apa yang ada pada kami, yang
jumlahnya melebihi 15 ribu hadis. Maka beliau membacakan kesemuanya melalui
hafalan, sehinggakan kami terpaksa membetulkan kitab-kitab kami berdasarkan
hafalannya!
Kemudian beliau berkata: Adakah kamu berdua menyangka bahawa aku berulang-alik secara sia-sia dan membazirkan hari-hariku?!
Maka kami pun
mengetahui (sejak itu) bahawa tiada siapa yang dapat mendahuluinya.”
Menulis Hadis
Daripada Hafalan
Muhammad bin al-Azhar al-Sijzi berkata:
“Aku berada di Basrah, di majlis Sulaiman bin Harb. Al-Bukhari
duduk tanpa menulis. Lalu aku bertanya kepada sebahagian mereka (yang hadir):
Mengapakah Abu 'Abdillah (al-Bukhari) tidak menulis?
Maka dia menjawab: Beliau akan kembali ke Bukhara lalu
menulisnya daripada hafalannya.”
Tawaduk al-Bukhari
dalam Ilmu dan Catatannya
Abu Muhammad 'Abdullah bin Muhammad bin 'Umar al-Adib
berkata: Aku telah mendengar Ahayd bin Abi Ja'far, gabenor Bukhara, berkata:
“Pada suatu hari Muhammad bin Isma'il berkata: Betapa banyak
hadis yang telah aku dengar di Basrah, lalu aku menulisnya di Syam. Betapa
banyak hadis yang telah aku dengar di Syam, lalu aku menulisnya di Mesir.
Beliau ('Abdullah) berkata: Lalu aku bertanya kepadanya:
Wahai Abu 'Abdillah, (adakah engkau menulisnya) dengan lengkap keseluruhannya?
Beliau ('Abdullah) berkata: Maka dia (al-Bukhari) pun
terdiam.”
Diamnya al-Bukhari tersebut mungkin kerana sikap tawaduknya yang
tidak ingin menunjuk-nunjuk kelebihan dirinya.
Hafalan Sempurna
Terhadap Kandungan Sahih al-Bukhari
Muhammad bin Yusuf al-Firabri berkata: Telah menceritakan
kepada kami Muhammad bin Abi Hatim, beliau berkata:
"Aku bertanya kepada Abu 'Abdillah Muhammad bin Isma'il:
Adakah tuan menghafal kesemua apa yang telah tuan masukkan ke dalam al-Musannaf
(yakni Sahih al-Bukhari)?
Maka beliau menjawab:
Tidak ada satu pun yang tersembunyi daripadaku daripada kesemua apa yang ada di
dalamnya.”
Kanak-Kanak yang
Menghafal 70 Ribu Hadis
Muhammad bin Yusuf al-Firabri berkata: Telah menceritakan
kepada kami Muhammad bin Abi Hatim al-Warraq, beliau berkata: Aku telah
mendengar Sulaim bin Mujahid berkata:
“Aku berada di sisi Muhammad bin Sallam al-Bikandi. Lalu
beliau berkata kepadaku: Kalaulah engkau datang lebih awal, nescaya engkau akan
melihat seorang kanak-kanak yang menghafal 70 ribu hadis!
Beliau (Sulaim) berkata: Maka aku pun keluar mencarinya
sehinggalah aku menemuinya. Lalu aku bertanya: Adakah engkau orang yang
mengatakan: Aku menghafal 70 ribu hadis?
Beliau (al-Bukhari) menjawab: Ya, dan lebih banyak daripada
itu. Tidak aku datangkan kepadamu satu hadis pun daripada para sahabat atau tabiin,
melainkan aku mengetahui tempat kelahiran majoriti mereka, waktu kewafatan
mereka, dan tempat tinggal mereka. Tidak aku riwayatkan satu hadis pun daripada
hadis para sahabat atau tabiin, melainkan aku mempunyai asal (sumber)
mengenainya, yang aku hafal sebagaimana hafalan terhadap Kitab Allah dan Sunnah
Rasulullah.”
Ilmu Sanad
daripada Seribu Guru
Muhibb bin Sulaim meriwayatkan, daripada Ja'far bin Muhammad
al-Qattan, beliau berkata: Aku telah mendengar Muhammad bin Isma'il (al-Bukhari)
berkata:
Aku telah menulis (hadis) daripada 1000 orang syeikh (guru)
atau lebih. Daripada setiap seorang daripada mereka, (aku menulis) 10 ribu
(hadis) atau lebih. Tiada satu hadis pun di sisiku, melainkan aku dapat
menyebutkan sanadnya.”
Keajaiban Hafalan
al-Bukhari di Basrah
Abu Muhammad 'Abdullah bin Muhammad bin Ibrahim al-Daghuni
berkata: Aku telah mendengar Yusuf bin Musa al-Marwarrudzi berkata:
“Aku berada di Basrah, di dalam masjid jami'nya. Tiba-tiba
aku mendengar seorang penyeru menyeru: Wahai ahli ilmu, sesungguhnya Muhammad
bin Isma'il al-Bukhari telah tiba! Maka mereka pun bangun mencarinya, dan aku
turut bersama mereka. Lalu kami melihat seorang lelaki muda, yang belum ada
sehelai uban pun pada janggutnya, sedang solat di belakang sebuah tiang.
Apabila beliau selesai solat, mereka mengerumuninya dan
memintanya untuk mengadakan majlis imlak (pengajaran hadis untuk ditulis) untuk
mereka. Beliau pun bersetuju. Lalu penyeru itu pun bangun kali kedua dan
menyeru di masjid jami' Basrah: Sesungguhnya Abu 'Abdillah Muhammad bin Isma'il
al-Bukhari telah tiba. Kami telah memintanya untuk mengadakan majlis imlak, dan
beliau telah bersetuju untuk mengadakannya esok di tempat sekian-sekian.
Beliau (Yusuf) berkata: Apabila tiba keesokan harinya,
hadirlah para fuqaha, para muhaddithin, para huffaz (pakar-pakar hadis), dan
para ahli nazar (pemikir), sehingga berkumpullah hampir sekian-sekian ribu
orang.
Lalu Abu 'Abdillah Muhammad bin Isma'il pun duduk untuk
memulakan imlak. Sebelum beliau mula mengimlakkan (hadis), beliau berkata:
Wahai penduduk Basrah, aku seorang pemuda, dan kamu semua telah memintaku untuk
menyampaikan hadis kepada kamu. Aku akan sampaikan kepada kamu hadis-hadis
daripada (riwayat) penduduk negeri kamu sendiri, yang mana kamu semua akan
mendapat faedah.
Maka orang ramai pun terdiam kehairanan dan takjub dengan
kata-katanya!
Kemudian beliau mula mengimlakkan, lalu berkata: Telah
menceritakan kepada kami 'Abdullah bin 'Uthman bin Jabalah bin Abi Rawwad
al-'Ataki, orang negerimu, beliau berkata: Telah menceritakan kepada kami
bapaku, daripada Syu'bah, daripada Mansur dan selainnya, daripada Salim bin Abi
al-Ja'd, daripada Anas bin Malik: bahawa seorang Arab Badwi telah datang kepada
Nabi sallahu ‘alaihi wasallam,
lalu berkata: Wahai Rasulullah, seseorang itu mencintai sesuatu kaum... lalu
beliau menyebutkan hadis: Seseorang itu akan bersama orang yang dicintainya.
Kemudian Muhammad bin Isma'il berkata: Hadis ini tidak ada
di sisi kamu (dengan sanad ini), sesungguhnya yang ada di sisi kamu adalah
daripada (riwayat) selain Mansur daripada Salim.
Yusuf bin Musa berkata: Beliau (al-Bukhari) mengimlakkan
kepada mereka satu majlis dengan cara sebegini. Pada setiap hadis, beliau akan
berkata: Syu'bah meriwayatkan hadis ini di sisi kamu begini, adapun daripada
riwayat si fulan, ia tidak ada di sisi kamu. Atau perkataan yang seumpama
maknanya.”
Ini adalah satu peristiwa yang menakjubkan lagi mengagumkan,
yang menunjukkan bahawa al-Bukhari telah menghafal, menguasai, dan memantapkan
hadis penduduk Basrah, sedangkan ia adalah sebuah kota besar yang penuh sesak
dengan para ulama. Beliau mengetahui bahawa tiada seorang pun daripada kalangan
orang Basrah yang meriwayatkan hadis-hadis ini melalui jalan-jalan perawi yang
telah beliau sandarkan hadis-hadis tersebut daripadanya. Ini mengesahkan
kebenaran perkataan Imam al-Bukhari: “Tidak aku tinggalkan satu hadis pun di
Basrah melainkan telah aku tulis.”
Hafalan Seperti Menyaksikan
200 Ribu Hadis dalam Kitab
'Ali bin al-Husain bin 'Asim al-Bikandi berkata:
“Telah datang kepada kami Muhammad bin Isma'il (al-Bukhari),
lalu kami berkumpul di sisinya. Tidak ada seorang pun daripada kalangan para
syeikh yang tidak hadir. Lalu kami saling berbincang (mengenai hadis) di
sisinya. Maka seorang lelaki daripada kalangan sahabat kami – aku rasa dia
Hamid bin Hafs – berkata: Aku telah mendengar Ishaq bin Rahawayh berkata:
Seolah-olah aku dapat melihat 70 ribu hadis daripada kitabku (melalui ingatanku)!
Beliau ('Ali) berkata: Lalu Muhammad bin Isma'il berkata:
Adakah engkau takjub dengan ini? Mungkin pada zaman ini ada orang yang dapat
melihat 200 ribu hadis daripada kitabnya!
Sesungguhnya yang dimaksudkannya ialah dirinya sendiri (yakni
al-Bukhari).”
Menghafal 100 Ribu
Hadis Sahih dan 200 Ribu Tidak Sahih
Abu Ahmad 'Abdullah bin 'Adi al-Hafiz berkata: Telah
menceritakan kepadaku Muhammad bin Ahmad al-Qumisi, beliau berkata: Aku telah
mendengar Muhammad bin Hamduwayh berkata: Aku telah mendengar Muhammad bin
Isma'il berkata:
“Aku menghafal seratus ribu hadis sahih, dan aku menghafal
dua ratus ribu hadis yang tidak sahih.”
Dituduh Tidak
Pandai Solat, Lalu Menawarkan 10 Ribu Hadis tentang Solat
Muhammad bin Abi Hatim al-Warraq berkata: Aku telah
mendengar Abu 'Abdillah (al-Bukhari) berkata:
“Aku berada di Naisabur duduk (mengajar) di masjid jami'.
Lalu 'Amr bin Zurarah dan Ishaq bin Rahawayh pergi bertemu Ya'qub bin
'Abdillah, gabenor Naisabur, lalu mereka memberitahunya tentang kedudukanku
(sebagai pengajar). Maka dia (gabenor) memberikan alasan kepada mereka dan
berkata: Kebiasaan kami ialah, apabila dilaporkan kepada kami seorang asing
yang tidak kami kenali, kami akan menahannya sehinggalah jelas kepada kami
perihalnya.
Maka sebahagian mereka berkata kepadanya (al-Bukhari): Telah sampai kepadaku bahawa dia (gabenor) berkata kepadamu:
Engkau tidak pandai solat, maka bagaimana engkau boleh duduk mengajar?!
Lalu beliau (al-Bukhari) berkata: Kalaulah dikatakan
kepadaku sesuatu seperti ini, nescaya aku tidak akan bangkit dari majlis itu
sehinggalah aku meriwayatkan 10 ribu hadis mengenai solat sahaja!”
Ujian Besar di
Baghdad dan Ketepatan Hafalannya yang Mengagumkan
Abu Ahmad 'Abdullah bin 'Adi al-Hafiz berkata: Aku telah
mendengar beberapa orang syeikh menceritakan:
“Muhammad bin Isma'il al-Bukhari telah tiba di Baghdad. Lalu
para ahli hadis mendengar tentangnya, maka mereka pun berkumpul. Mereka
mengambil 100 buah hadis, lalu mereka menukar-balikkan matan dan sanadnya.
Mereka menjadikan matan bagi sanad ini untuk sanad yang lain, dan sanad bagi
matan ini untuk matan yang lain. Mereka menyerahkannya kepada 10 orang lelaki,
setiap seorang (diberikan) 10 buah hadis. Mereka memerintahkan mereka, apabila
mereka hadir di majlis itu, agar mereka mengemukakan (soalan) itu kepada
al-Bukhari. Mereka pun menetapkan waktu untuk majlis tersebut.
Maka hadirlah ke majlis itu sekumpulan ahli hadis dari
kalangan orang luar, dari Khurasan dan selainnya, serta dari kalangan penduduk
Baghdad. Apabila majlis itu telah tenang dengan para hadirinnya, seorang lelaki
daripada sepuluh orang itu pun bangun menghadapnya, lalu bertanya tentang
sebuah hadis daripada hadis-hadis yang telah ditukar-balikkan itu. Al-Bukhari
berkata: Aku tidak mengetahuinya. Lelaki itu bertanya lagi tentang hadis yang
lain, beliau berkata: Aku tidak mengetahuinya. Lelaki itu terus mengemukakan
kepadanya satu demi satu sehinggalah dia selesai daripada sepuluh hadisnya, dan
al-Bukhari (tetap) berkata: Aku tidak mengetahuinya.
Maka orang-orang yang faham di kalangan hadirin majlis itu
saling berpaling antara satu sama lain dan berkata: Lelaki ini telah faham
(akan helah mereka)!
Sesiapa yang selain daripada itu, akan menghukum al-Bukhari
sebagai seorang yang lemah, kekurangan dan kurang faham.
Kemudian bangunlah seorang lelaki lain daripada 10 orang
itu, lalu bertanya tentang sebuah hadis daripada hadis-hadis yang telah
ditukar-balikkan itu. Al-Bukhari berkata: Aku tidak mengetahuinya. Lelaki itu
bertanya lagi tentang hadis yang lain, beliau berkata: Aku tidak mengetahuinya.
Lelaki itu bertanya lagi tentang hadis yang lain, beliau berkata: Aku tidak
mengetahuinya. Dia terus mengemukakan kepadanya satu demi satu sehinggalah dia
selesai daripada 10 hadisnya, dan al-Bukhari (tetap) berkata: Aku tidak
mengetahuinya.
Kemudian bangunlah orang yang ketiga dan keempat,
sehinggalah selesai kesepuluh-sepuluh orang itu. Sehingga mereka semua selesai
daripada hadis-hadis yang telah ditukar-balikkan itu, dan al-Bukhari tidak
menambah apa-apa selain: Aku tidak mengetahuinya.
Apabila al-Bukhari mengetahui bahawa mereka telah selesai,
beliau berpaling kepada orang yang pertama daripada mereka dan berkata: Adapun
hadismu yang pertama, ia adalah begini (sanad dan matan yang betul). Hadismu
yang kedua, ia adalah begini. Yang ketiga dan keempat secara berturut-turut,
sehinggalah beliau selesai dengan kesemua 10 hadis. Beliau mengembalikan setiap
matan kepada sanadnya, dan setiap sanad kepada matannya. Beliau melakukan
perkara yang sama kepada yang lain-lainnya. Beliau mengembalikan matan-matan
kesemua hadis kepada sanad-sanadnya, dan sanad-sanadnya kepada matan-matannya.
Maka orang ramai pun mengakui kekuatan hafalannya, dan
tunduk akan kelebihannya.”
Al-Hafiz Ibn Hajar telah mengemukakan kisah ini secara
keseluruhannya di dalam al-Nukat 'ala Kitab Ibn al-Salah dengan sanadnya hingga
kepada Ibn 'Adi, melalui jalan gurunya, al-Hafiz Abu al-Fadl 'Abd al-Rahim bin
al-Husain al-'Iraqi. Beliau menukilkan ulasan gurunya lalu berkata:
“Aku telah mendengar guru kami lebih daripada sekali
berkata: Bukanlah suatu yang menghairankan akan pengetahuan al-Bukhari tentang
yang salah daripada yang benar dalam hadis-hadis, kerana luasnya
pengetahuannya. Akan tetapi, yang menghairankan daripadanya dalam hal ini ialah
kerana beliau dapat menghafal susunan hadis-hadis yang salah itu melalui sekali
dengar sahaja!”
Al-Hafiz Ibn Hajar menyebutkannya juga di dalam Taghliq
al-Ta'liq dan Huda al-Sari, dan beliau mengulasnya lalu berkata:
“Aku berkata: Di sinilah orang tunduk kepada al-Bukhari.
Bukanlah suatu yang menghairankan tindakannya membetulkan yang salah kepada
yang benar, kerana sesungguhnya beliau seorang penghafal. Akan tetapi, yang
menghairankan ialah hafalannya terhadap (susunan) yang salah itu mengikut
urutan yang mereka sampaikan kepadanya melalui sekali dengar sahaja.”
Al-Hafiz al-Sakhawi berkata selepas mengemukakan kisah
tersebut: “Kemudian, sesungguhnya bukanlah sesuatu yang menghairankan hafalan
al-Bukhari terhadapnya, dan kepekaannya untuk membezakan yang benar daripadanya
daripada yang salah, kerana beliau dalam (bidang) hafalan berada pada kedudukan
yang tinggi. Akan tetapi, yang menghairankan ialah hafalannya terhadap urutan
(hadis-hadis salah itu) sepertimana ia disampaikan kepadanya melalui sekali
dengar sahaja!”
Kegagalan 400
Penuntut Hadis Mengelirukan Imam al-Bukhari
Muhammad bin Abi Hatim al-Warraq berkata: Aku telah
mendengar Sulaim bin Mujahid berkata: Aku telah mendengar Abu al-Azhar berkata:
“Dahulu di Samarqand, terdapat 400 orang penuntut hadis.
Lalu mereka berkumpul selama 7 hari, dan mereka berniat untuk mengelirukan
Muhammad bin Isma'il.
Maka, mereka memasukkan sanad Syam ke dalam sanad Iraq, dan
sanad Iraq ke dalam sanad Syam, dan sanad Yaman ke dalam sanad Haramain (Makkah
dan Madinah). Namun, mereka tidak dapat menemui walau satu kesilapan pun daripada
al-Bukhari, baik pada sanad mahupun pada matan.”
Sumber:
Imam al-Bukhari: Ustaz al-Ustazin wa Imam al-Muhaddithin
wa Hujjah al-Mujtahidin wa Sahib al-Jami‘ al-Musnad al-Sahih oleh ‘Abd
al-Sattar al-Syaikh.
Tiada ulasan:
Catat Ulasan