Imam Burhanuddin al-Zarnuji - Pengarang Ta'lim al-Muta'allim

 

Beliau ialah Burhanuddin atau Burhanul Islam, al-Zarnuji.

Buku-buku biografi tidak menyebutkan perincian tentang kehidupan al-Zarnuji, melainkan kemasyhurannya datang dari satu-satunya karya beliau yang terkenal, iaitu kitab Ta'lim al-Muta'allim Tariq al-Ta'allum.

Apa yang disebutkan oleh rujukan yang ada ialah beliau menuntut ilmu di bawah bimbingan pengarang kitab al-Hidayah dalam fiqh Hanafi iaitu Burhanuddin Ali bin Abi Bakar al-Farghani al-Marghinani, yang dianggap oleh al-Zarnuji sebagai gurunya dalam kitab ini. Al-Zarnuji juga menyebutkan bahawa Fakhrul Islam al-Hasan bin Mansur al-Farghani Qadikhan adalah gurunya.

Tarikh Lahir

Tidak ditemui dalam rujukan-rujukan tarikh lahir al-Zarnuji, yang menyukarkan penentuan tempoh masa beliau hidup. Sebagaimana kitab-kitab biografi mengabaikan penyebutan maklumat tentang kehidupannya, tidak disampaikan juga maklumat tentang tahun kemasyhurannya atau tahun beliau mengarang kitabnya.

Dalam penulisan-penulisan moden tentang al-Zarnuji dan pandangannya tentang pembelajaran, disebutkan tahun kematiannya ialah (591 H) atau (593 H) atau (597 H) tanpa bukti atau rujukan untuk maklumat ini. Sebahagian penulisan hanya menyebutkan bahawa beliau adalah salah seorang tokoh abad keenam Hijrah tanpa menentukan tahun tertentu.

Gelaran al-Zarnuji

Al-Zarnuji dinisbahkan kepada negerinya, Zarnuj. Menurut al-Qurashi, pengarang kitab al-Jawahir al-Mudhi'ah, negeri itu termasuk dalam negeri-negeri orang Turk. Adapun Yaqut al-Hamawi berkata tentangnya dalam Mu'jam al-Buldan: “Sebuah negeri yang terkenal di Ma Wara'a al-Nahr, selepas kawasan Khujand, sebahagian daripada wilayah Turkistan.”

 Ma Wara'a al-Nahr (Transoxiana) ialah negeri-negeri yang terletak di seberang Sungai Jeyhun di Khurasan yang dikatakan Yaqut al-Hamawi sebagai salah satu wilayah yang paling indah, paling subur, dan paling makmur. Orang pertama yang menghantar tentera untuk menaklukinya ialah al-Hajjaj bin Yusuf (m. 95 H) atas perintah Khalifah Abdul Malik bin Marwan bin al-Hakam (m. 86 H).

Guru-Guru

Rujukan utama untuk mengetahui guru-gurunya ialah kitabnya sendiri. Beliau menyebut sebilangan daripada mereka di dalam kitabnya dan memetik kata-kata yang dinisbahkan kepada mereka. Antara guru-guru yang disebut beliau ialah:

1 - Burhanuddin Ali bin Abu Bakar al-Marghinani, yang meninggal dunia pada tahun 593 H, pengarang kitab al-Hidayah dalam fiqh dan banyak karya lain. Beliau adalah salah seorang fuqaha besar mazhab Hanafi pada zamannya. Beliau merupakan tokoh yang paling masyhur yang banyak dipetik daripadanya di banyak tempat dalam kitab ini

2 - Rukun al-Islam Muhammad bin Abi Bakar yang dikenali sebagai Khawāhar Zāda atau Imām Zāda, mufti penduduk Bukhara. Beliau seorang faqih, sasterawan, dan penyair. Beliau meninggal dunia pada tahun 573 H/1177 M.

3 - Hammad bin Ibrahim, seorang faqih, sasterawan dan ahli kalam. Beliau meninggal dunia pada tahun 576 H/1180 M.

4 - Fakhr al-Din al-Kasani, kemungkinan besar beliau ialah Abu Bakar bin Mas'ud al-Kasani, pengarang kitab Badā'i' al-Ṣanā'i' dalam bidang fiqh. Beliau meninggal dunia pada tahun 587 H/1191 M.

5 - Fakhr al-Din Qadikhan al-Uzjandi, beliau mempunyai banyak karya dalam bidang fiqh dan merupakan seorang mujtahid. Beliau meninggal dunia pada tahun 592 H/1196 M.

6 - Al-Adib Al-Mukhtar Rukn Al-Din Al-Farghani: Seorang faqih, sasterawan dan penyair, meninggal dunia pada tahun 594 H/1198 M.

Hasil Penulisan

Burhan al-Islam al-Zarnuji dikenali sebagai pengarang kitab Ta'lim Al-Muta'allim. Kitabnya tidak masyhur kerana penisbahannya kepada beliau, berbeza dengan ramai pengarang lain. Ramai yang menyebutkan biografinya sebagai ‘pengarang kitab Ta'lim al-Muta'allim’. Ini menunjukkan kemasyhuran kitab tersebut kerana kepentingannya, walaupun maklumat mengenai pengarangnya sedikit seperti yang telah disebutkan sebelum ini.

Berkemungkinan al-Zarnuji telah meninggalkan banyak tinggalan ilmiah yang tidak sampai kepada kita, namun berat pada sangkaan bahawa kitab ini merupakan satu-satunya karya yang ditulis oleh al-Zarnuji. Beliau tidak mempunyai karya ilmiah lain, sama ada dalam bidang pendidikan, fiqh, atau ilmu-ilmu lain. Semua yang telah menyebutkan biografinya hanya menyebut kitab ini sahaja sebagai karyanya.

Tahun Kewafatan

Setelah menyelidik daripada kitab-kitab yang ada, jelas bahawa al-Zarnuji wafat pada abad ketujuh Hijrah. Ini berdasarkan bukti yang dikemukakan oleh al-Qurashi, pengarang kitab al-Jawahir, bahawa al-Zarnuji adalah sezaman dengan al-Nu'man bin Ibrahim al-Zarnuji yang wafat pada tahun 640 H di Bukhara.

Jika al-Zarnuji tidak wafat pada tahun itu, maka beliau wafat tidak lama selepas itu kerana beliau sezaman dengan al-Nu'man dan hidup pada era yang sama. Dengan itu, dapat disimpulkan bahawa al-Zarnuji hidup antara pertengahan abad keenam hingga akhir sepertiga pertama abad ketujuh Hijrah

Biografi al-Zarnuji Dalam Beberapa Buah Kitab

Berikut adalah beberapa maklumat yang ditulis mengenainya dalam kitab-kitab yang menyebutkan biografinya:

1 – Imam Abdul Qadir al-Qurashi al-Hanafi (m. 775H) berkata dalam kitab al-Jawahir al-Mudiyyah fi Tabaqat al-Hanafiyyah tentangnya:

"Burhanul Islam adalah salah seorang murid pengarang al-Hidayah. Beliau adalah pengarang kitab Ta'lim al-Muta'allim Tariq al-Ta'allum. Kitab ini bernilai tinggi, bermanfaat, dan mengandungi beberapa bab yang jumlahnya (menyamai) kira-kira tiga risalah kecil. Kitab ini jarang ditemukan di negeri kami, namun saya berjaya memperolehnya. Segala puji bagi Allah."

2 – Imam Abdul Hayy al-Laknawi al-Hindi (m. 1304H) dalam kitab al-Fawaid al-Bahiyyah fi Tarajim al-Hanafiyyah berkata:

"Burhanul Islam al-Zarnuji adalah pengarang kitab Ta'lim al-Muta'allim. Kitab ini bernilai tinggi, bermanfaat, mengandungi bab-bab tertentu, kecil dari segi saiz tetapi banyak faedahnya. Beliau adalah murid kepada pengarang al-Hidayah.

Saya telah menelaan Ta'lim al-Muta'allim dan ia sebagaimana yang dikatakan oleh al-Kafawi: Kitab yang bernilai tinggi dan bermanfaat."

3 - Edward van Dyck dalam kitabnya Iktifa' al-Qanu' bima Huwa Matbu' berkata:

"Burhanuddin al-Zarnuji adalah seorang tokoh pada abad ke-6 Hijrah dan merupakan murid kepada Burhanuddin, pengarang al-Hidayah dalam cabang-cabang fiqah. Beliau mempunyai sebuah kitab dalam bidang nasihat (mawa’iz) dan tasawuf yang berjudul Ta'lim al-Muta'allim Tariq al-Ta'allum. Kitab ini dicetak di kota Murshidabad pada tahun 1265H, juga di Leipzig pada tahun 1838M dengan syarah oleh Ibnu Ismail, salah seorang ulama abad ke-10 Hijrah, beserta terjemahan dalam bahasa Latin. Kitab ini juga dicetak dengan syarah tersebut di Mesir pada tahun 1301H dan di Istanbul di Matba'ah al-Jawa'ib dengan syarah ringkas."

4 - Carl Brockelmann dalam kitabnya Tarikh al-Adab al-'Arabi berkata:

"Burhanuddin al-Zarnuji hidup sebelum tahun 600H. Beliau memiliki kitab Ta'lim al-Muta'allim Tariq al-Ta'allum."

5 - Yusuf Elian Sarkis dalam kitabnya Mu'jam al-Matbu'at al-'Arabiyyah wa al-Mu'arrabah berkata:

"Burhanuddin al-Zarnuji atau Burhanul Islam adalah murid kepada pengarang al-Hidayah, Burhanuddin al-Farghani, seorang tokoh dari abad ke-6 Hijrah. Beliau memiliki kitab Ta'lim al-Muta'allim Tariq al-Ta'allum atau Ta'lim al-Muta'allim Tariq al-'Ilm, sebuah karya ringkas yang mengandungi bab-bab seperti:

(i) Tentang hakikat ilmu.

(ii) Tentang niat.

(ii) Tentang perkara yang mendatangkan rezeki.

Dicetak di Jerman dengan usaha Monsieur Relandus pada tahun 1709M, di Leipzig pada tahun 1838M dengan usaha Monsieur Caspari, dan disertai mukadimah oleh Monsieur Fleischer. Ia juga dicetak di Murshidabad pada tahun 1265H, di Kazan pada tahun 1901M dengan syarah ringkas di akhirnya, di Tunisia pada tahun 1286H, di Istanbul pada tahun 1292H dan 1307H, di Kazan pada tahun 1898M, serta di Mesir pada tahun 1300H dan 1307H.”

Yusuf Elian Sarkis juga menyebutkan biografi Ibrahim bin Ismail, pensyarah Ta'lim al-Muta'allim:

"Beliau adalah salah seorang ulama abad ke-10 Hijrah. Beliau telah mensyarahkan Ta'lim al-Muta'allim karya Burhanuddin al-Zarnuji dalam bidang nasihat. Syarah ini berbentuk syarahan yang bercampur dengan teks asal  (mamzuj) yang ditulis untuk Sultan Murad Khan III bin Salim. Beliau menyelesaikan penulisannya pada tahun 996H. Kitab ini telah dicetak di Matba'ah Muhammad Mustafa pada tahun 1301H dan di Matba'ah al-Maimaniyyah pada tahun 1311H, dengan Ta'lim al-Muta'allim dicetak di pinggir halamannya."

6 - Haji Khalifah dalam kitab Kasyf al-Zunun 'an Asami al-Kutub wa al-Funun berkata:

"Burhanul Islam adalah salah seorang murid pengarang al-Hidayah, penyusun kitab Ta'lim al-Muta'allim Tariq al-Ta'allum, sebuah kitab yang sangat bernilai. Kitab ini telah disyarahkan oleh Ibnu Ismail dengan syarahan yang bercampur dengan teks asal  (mamzuj) dan diterjemahkan ke dalam bahasa Turki oleh Syaikh Abdul Majid bin Nasuha bin Israel, yang menamakannya dengan Irshad al-Talibin fi Ta'lim al-Muta'allimin."

Biografi beliau juga ditulis oleh Tash Kubri Zadah dalam Tabaqat al-Fuqaha' dan ditulis biografinya dalam Taj al-Tarajim wa Tarajim al-A'ajim, Idhah al-Maknun, Hadiyyah al-'Arifin, Mu'jam Al-Mu'allifin dan lain-lain. Semua biografi ini mempunyai maklumat yang serupa.

Ringkasan Ta’lim al-Muta’allim

Terdapat juga manuskrip ringkasan kepada kitab ini yang dinisbahkan kepada Abu Bakar bin Abi Al-Qasim Al-Ahdal Al-Yamani dari abad kesepuluh dan kitab itu berjudul al-Fawa'id al-Muntakhabah min Kitab Thalabat al-Thalabah fi Thariq al-'Ilm liman Thalabah.