Imam Ibnu Majah - Pengarang Sunan Ibnu Majah

Qazwin, Iran pada masa kini

Nama dan Keturunannya:

Nama beliau ialah Muhammad bin Yazid bin Majah al-Raba'i al-Qazwini. Kunyah beliau Abu Abdullah. Beliau adalah seorag pakar hadis (al-hafiz) dan ahli tafsir (mufassir) di Qazwin pada zamannya dan merupakan penulis kitab al-Sunan, al-Tafsir dan al-Tarikh.

Gelaran al-Raba'i ini berasal daripada Rabi'ah, iaitu nama untuk beberapa buah kabilah. Menurut Imam Ibnu Khallikan, beliau tidak tahu daripada kabilah yang mana satukah Ibnu Majah berasal.

Imam al-Sam'ani pula berkata: “Nisbah ini kepada Rabi'ah bin Nizar dan gelaran ini jarang digunakan kerana kabilah Rabi'ah bin Nizar mempunyai ahli yang ramai selain turut mengandungi kabilah-kabilah besar, suku-suku dan keturunan. Oleh itu sudah mencukupi dengan nisbah kepada pecah-pecahan tersebut daripada dinisbahkan kepada Rabi'ah. Dan dikatakan: Al-Raba'i juga untuk orang yang dinisbahkan kepada Rabi'ah al-Azd.”

Al-Qazwini adalah nisbah kepada Qazwin yang lokasinya hari ini terletak di barat laut Tehran, ibu negara Iran, dengan jarak kira-kira seratus batu daripadanya dan di utaranya terletak Laut Qazwin yang dinamakan sempena namanya. Qazwin pada masa itu iaitu salah satu wilayah untuk golongan 'Ajam (bukan Arab) yang paling terkenal dan telah melahirkan sekumpulan ulama yang masyhur seperti Imam Abu Ya’la al-Khalili, pengarang kitab al-Irsyad dan Imam Abdul Karim al-Rafi’i, seorang imam yang masyhur dalam mazhab al-Syafi’i.

Terdapat perselisihan pendapat tentang Majah, sama ada ia gelaran datuknya, atau bapanya, atau nama ibunya?

Qadi Abu Ya'la al-Khalili al-Qazwini berkata: “Bapanya, Yazid dikenali sebagai Majah dan dia telah memberi taat setia (wala') kepada kabilah Rabi'ah.”

Al-Nawawi berkata dalam Tahzib al-Asma': “Majah ialah Yazid.”

Pendapat ini turut diikuti oleh al-Firuzabadi dalam al-Qamus, beliau berkata: “Majah adalah gelaran bapa Muhammad bin Yazid, bukan datuknya.”

Al-Murtadha al-Zabidi turut mengikuti pendapat ini dalam Taj al-'Arus, beliau berkata: “(Majah) bukan gelaran datuknya seperti yang didakwa oleh sesetengah orang. Guru kami, Sheikh Abu al-Tayyib al-Fasi berkata: Apa yang dinyatakan oleh pengarang iaitu al-Firuzabadi (penulis al-Qamus) telah dipastikan oleh Abu al-Hasan al-Qattan, dan dipersetujui oleh Hibatullah bin Zadhan dan lain-lain.”

Inilah juga yang dikatakan oleh al-Sindi dalam mukadimah hasyiah-nya terhadap Sunan Ibnu Majah, di mana beliau berkata: “Majah adalah gelaran Yazid, bapa Abu Abdullah, seperti yang diriwayatkan dari Abu al-Hasan al-Qattan dan Hibatullah bin Zadhan, dan kadang-kadang dikatakan: Muhammad bin Yazid bin Majah, tetapi yang pertama lebih tepat.”

Terdapat pendapat lain iaitu Majah adalah nama ibunya. Ini adalah pendapat Shah Abdul Aziz al-Dihlawi dalam kitab Bustan al-Muhaddithin. Pendapat ini turut diikuti oleh  Siddiq Hasan Khan al-Qannuji dalam kitabnya al-Hittah fi Dhikr al-Sihah al-Sittah. Namun kebanyakan ulama berpendapat bahawa Majah adalah gelaran bapanya, Yazid seperti yang telah dinyatakan sebelum ini.

Kelahirannya:

Muhammad bin Yazid Ibnu Majah dilahirkan pada tahun 209 Hijrah seperti yang dinyatakan oleh Ibnu Khallikan dalam Wafayat al-A'yan, al-Rafi'i dalam al-Tadwin, al-Zahabi dalam Siyar A'lam al-Nubala' dan lain-lain.

Ini telah ditegaskan oleh Ibnu Majah sendiri seperti yang diriwayatkan oleh Ja'far bin Idris dalam Tarikh-nya, beliau berkata: “Aku mendengar Ibnu Majah berkata: “Aku dilahirkan pada tahun 209 Hijrah.“

Tarikh ini bersamaan dengan tahun 824 Masihi.

Adapun mengenai latar belakang kehidupan Ibnu Majah, kita hanya dapat mengetahui bahawa beliau dibesarkan di bandar Qazwin dan bapanya telah memberi taat setia kepada kabilah Rabi'ah.

Beliau mempunyai beberapa orang saudara: Abu Bakr, Abu Abdullah dan Abu Muhammad yang bernama Hassan.

Beliau juga mempunyai seorang anak lelaki bernama Abdullah, yang menjadi gelaran kunyah-nya.

Kita boleh menyimpulkan bahawa Ibnu Majah berasal dari keluarga yang mementingkan ilmu dan pencarian ilmu kerana saudaranya, Hassan bin Yazid juga merupakan seorang perawi yang meriwayatkan hadis di Baghdad daripada Ismail bin Taubah al-Qazwini dan merupakan guru kepada al-Hafiz Abu Talib Ahmad bin Nasr.

Pengembaraannya Dalam Menuntut Ilmu Hadis:

Imam Ibnu Majah telah melakukan perjalanan yang luas dalam menuntut ilmu hadis.

Abu Ya'la al-Khalili berkata: “Beliau adalah seorang yang dipercayai (thiqah) lagi agung, disepakati, dijadikan hujah, mempunyai pengetahuan dan hafalan terhadap hadis, telah mengembara ke dua tempat di Iraq: Basrah dan Kufah, Baghdad, Makkah, Syam, Mesir, dan Ray untuk menulis hadis.”

Begitu juga kata Ibnu Khallikan: “Beliau adalah imam dalam hadis, mengetahui ilmu-ilmunya dan segala yang berkaitan dengannya, telah mengembara ke Iraq, Basrah, Kufah, Baghdad, Makkah, Syam, Mesir, dan Ray untuk menulis hadis.”

Al-Mizzi berkata: “Beliau mendengar hadis di Khurasan, Iraq, Hijaz, Mesir, Syam, dan negeri-negeri lain.”

Peta Pengembaraan Ibnu Majah

Guru-gurunya:

Imam Ibnu Majah telah mendengar hadis daripada sekumpulan guru yang terlalu ramai untuk disebutkan. Oleh itu al-Mizzi tidak menyebut kesemua mereka dalam biografi Ibnu Majah dalam kitabnya, Tahzib al-Kamal dan memadai dengan katanya: “Beliau mendengar daripada sekumpulan guru yang terlalu panjang untuk disebutkan. Kami hanya menyebut dalam kitab kami ini mereka yang kami ketahui daripada kalangan mereka.”

Al-Zahabi menyebut dalam al-Siyar sebahagian daripada mereka:

1 - Al-Hafiz Ali bin Muhammad al-Tanafisi. Ibnu Majah paling banyak meriwayatkan hadis daripadanya.

2 - Jubarah bin al-Mughallis. Beliau merupakan antara guru-guru Ibnu Majah yang terawal.

3 - Mus'ab bin Abdullah al-Zubairi.

4 - Suwaid bin Sa'id.

5 - Abdullah bin Mu'awiyah al-Jumahi.

6 - Muhammad bin Rumh.

7 - Ibrahim bin al-Mundhir al-Hizami.

8 - Muhammad bin Abdullah bin Numair.

9 - Abu Bakr bin Abi Shaibah.

10 - Hisham bin 'Ammar.

11 - Yazid bin Abdullah al-Yamami.

12 - Abu Mus'ab al-Zuhri.

13 - Bishr bin Mu'az al-'Aqadi.

14 - Humaid bin Mas'adah.

15 - Abu Huzafah al-Sahmi.

16 - Dawud bin Rushaid.

17 - Abu Khaithamah.

18 - Abdullah bin Zakwan al-Muqri'.

19 - Abdullah bin 'Amir bin Barrad.

20 - Abu Sa'id al-Ashaj.

21 - Abdul Rahman bin Ibrahim, dikenali sebagai Duhaim.

22 - Abdul Salam bin 'Asim al-Hisinjani,

23 - Uthman bin Abi Shaibah dan ramai lagi yang disebutkan dalam Sunan-nya dan karya-karyanya yang lain.

Yaqut al-Hamawi dalam Mu'jam al-Buldan dan al-Rafi’i dalam al-Tadwin telah menyebut beberapa guru Ibnu Majah berserta bandar di mana beliau mendengar hadis daripada mereka:

a – Qazwin:

1 – Ali al-Tanafisi.

2 – Amru bin Rafi’.

b - Damsyik:

1 - Hisyam bin Ammar.

2 – Duhaim.

3 - Al-Abbas bin al-Walid al-Khallal.

4 - Abdullah bin Ahmad bin Basyir bin Zakwan.

5 - Mahmud bin Khalid.

6 - Al-Abbas bin Uthman.

7 - Uthman bin Ismail bin Imran al-Huzali.

8 - Hisyam bin Khalid.

9 -  Ahmad bin Abi al-Hawari.

c - Mesir:

1 - Abu Tahir bin Sarh.

2 - Muhammad bin Rumh.

3 - Yunus bin Abdul A'la.

d - Homs:

1 - Muhammad bin Musaffa.

2 - Hisyam bin Abdul Malik al-Yazani.

3 - Amru bin Uthman.

4 - Yahya bin Uthman.

d - Iraq:

1 - Abu Bakar bin Abi Syaibah

2 - Ahmad bin Abdah.

3 - Ismail bin Abi Musa al-Fazari.

4 - Abu Khaithamah Zuhair bin Harb.

5 - Suwaid bin Said.

6 - Abdullah bin Muawiyah al-Jumahi dan ramai lagi yang lain.

e – Ray:

1 – Muhammad bin Humaid.

f - Naisabur:

1 – Muhammad bin Yahya al-Zuhli.

Jika dilihat melalui pembelajaran beliau daripada guru-guru yang wafat lebih awal seperti Zuhair bin Harb dan Muhammad bin Abdullah bin Numair, yang kedua-duanya berada di Iraq dan telah wafat pada tahun 234 Hijrah, usia beliau ketika belajar daripada mereka berdua adalah 25 tahun. Ini menunjukkan bahawa beliau sudah mula menuntut ilmu sejak dari mudanya.

Dalam perjalanan ilmiahnya ini, beliau juga bertemu dengan beberapa orang ahli fiqh, antaranya Harmalah bin Yahya al-Tujibi dan al-Rabi' bin Sulaiman al-Muradi, keduanya merupakan murid Imam al-Syafi'i serta Yunus bin Abdul A'la, seorang ahli fiqh mazhab Maliki. Antara guru-guru qiraat yang ditemuinya ialah Abdullah bin Ahmad bin Basyir bin Zakwan yang merupakan salah seorang perawi daripada Ibnu Amir ad-Dimasyqi, yang merupakan salah seorang daripada Qurra' Sab'ah.

Sheikh Muhammad Abdul Rashid Nu'mani dalam bukunya, Al-Imam Ibnu Majah wa 'Ilm al-Hadith telah menyenaraikan nama-nama guru Ibnu Majah yang beliau riwayatkan dalam Sunan dan Tafsir-nya, disusun mengikut negeri mereka, berjumlah 310 orang guru. Kesemua mereka terdapat biografinya dalam Tahzib al-Kamal oleh al-Mizzi dan buku-buku cabangnya seperti Tahzib al-Tahzib dan Taqrib al-Tahzib oleh Ibnu Hajar.

Imam Ibnu Majah telah meriwayatkan daripada ramai guru-guru bagi al-Bukhari dan Muslim, antaranya:

1 - Muhammad bin Bashar, yang dikenali sebagai Bundar.

2 - Abu Bakar bin Abi Shaibah.

3 - Abu Kuraib Muhammad bin al-'Ala'.

4 - Muhammad bin Abdullah bin Numair.

Antara guru-guru yang banyak diriwayatkan oleh Ibnu Majah ialah empat orang yang turut diriwayatkan oleh Imam Bukhari dan Muslim di atas. Selain itu, beliau juga banyak meriwayatkan daripada:

1 - Muhammad bin Yahya al-Zuhli.

2 - Ali bin Muhammad al-Tanafasi.

3 - Abdur Rahman bin Ibrahim ad-Dimasyqi yang dikenali sebagai Duhaim.

4 - Muhammad bin Rumh al-Misri.

5 - Muhammad bin as-Sabbah al-Jarjara'i.

6 - Hisyam bin Ammar.

Murid-Muridnya dan Perawi-Perawi al-Sunan Daripadanya

Al-Rafi'i dalam al-Tadwin menyebutkan beberapa orang murid yang belajar daripadanya:

1 - Ibnu Sammuwaih.

2 - Muhammad bin Isa al-Saffar.

3 - Ishaq bin Muhammad.

4 - Ali bin Ibrahim.

5 - Sulaiman bin Yazid.

6 - Maisarah bin Ali.

7 - Ahmad bin Ibrahim al-Khalili.

Perawi yang masyhur meriwayatkan al-Sunan daripadanya ialah:

1 - Ali bin Ibrahim al-Qattan al-Qazwini.

2 - Sulaiman bin Yazid al-Qazwini.

3 - Abu Ja'far Muhammad bin Isa al-Mutawwi'i al-Abhari.

4 - Abu Bakr Hamid bin Laithuwaih al-Abhari.

Al-Mizzi dalam Tahzib al-Kamal menyebut sekumpulan orang meriwayatkan daripadanya, antaranya:

1 - Ibrahim bin Dinar al-Hawshabi al-Hamazani.

2 - Ahmad bin Ibrahim al-Qazwini (datuk kepada Al-Hafiz Abu Ya'la al-Khalili).

3 - Abu al-Tayyib Ahmad bin Rawh al-Baghdadi al-Sha'rani.

4 - Abu Amru Ahmad bin Muhammad bin Hakim al-Madini al-Asbahani.

5 - Ishaq bin Muhammad al-Qazwini.

6 - Abu al-Hasan Ali bin Ibrahim bin Salamah al-Qazwini al-Qattan.

7 - Ali bin Said bin Abdullah al-Askari.

8 - Muhammad bin Isa al-Saffar.

Perawi Sunan Ibnu Majah yang paling masyhur ialah Al-Hafiz Abu al-Hasan Ali bin Ibrahim bin Salamah bin Bahr al-Qattan al-Qazwini, yang dilahirkan pada tahun 254 Hijrah dan wafat pada tahun 345 Hijrah. Riwayatnya bagi Sunan Ibnu Majah adalah yang tersebar pada hari ini di kalangan ahli ilmu dan hanya melalui beliau sahaja sanad tersebut sampai kepada Imam Ibnu Majah.

Karya-karyanya:

Para ulama menyebut bahawa Ibnu Majah mempunyai tiga karya, iaitu: al-Tafsir, al-Tarikh dan al-Sunan.

Ibnu Khallikan berkata: “Beliau mempunyai tafsir Al-Quran, sebuah kitab tarikh yang baik dan kitab hadisnya adalah salah satu daripada enam kitab sahih.”

Al-Rafi'i berkata: “Beliau mengarang al-Tafsir, al-Tarikh dan al-Sunan.”

Al-Mizzi berkata: “Penulis kitab al-Sunan, memiliki karya-karya yang bermanfaat dan pengembaraan yang luas.”

Ibnu Kathir berkata: “Beliau mempunyai tafsir yang lengkap dan kitab sejarah yang sempurna dari zaman sahabat hingga zamannya.”

Para ulama tidak menyebut karya-karya lain selain tiga karangan ini dan yang sampai kepada zaman kita hanyalah kitab al-Sunan.

Mengenai kitab Tafsir-nya, al-Suyuti telah menyebutnya dalam al-Itqan. Selepas menyebut para mufassir awal dari kalangan sahabat dan tabiin yang menerima pendapat para sahabat seperti Hasan al-Basri dan 'Ata', beliau lalu berkata: “Selepas generasi ini, dikarang tafsir-tafsir yang mengumpulkan pendapat-pendapat sahabat dan tabiin, seperti tafsir Sufyan bin 'Uyainah, Waki' bin al-Jarrah, Shu'bah bin al-Hajjaj, Yazid bin Harun...(sehingga beliau berkata): Dan selepas mereka Ibnu Jarir al-Tabari dan kitabnya adalah tafsir yang paling agung dan besar, kemudian Ibnu Abi Hatim, Ibnu Majah, al-Hakim... dan kesemuanya bersanad kepada sahabat, tabiin dan yang mengikuti mereka.”

Ibnu Taymiyyah juga telah menyebutkannya dalam senarai tafsir yang hanya mengandungi tafsiran sahabat, tabi’in dan yang mengikuti mereka.

Kitab ini tidak sampai kepada kita dan kemungkinan besar ia telah hilang bersama kitab-kitab lain dalam peristiwa serangan Timur Lenk pada tahun 803 Hijrah di Damsyik. Ini dapat difahami daripada kenyataan al-Zahabi (meninggal dunia pada tahun 748 Hijrah)  dan Ibnu Kathir (meninggal dunia pada tahun 774 Hijrah) bahawa mereka telah melihatnya. Kemudian, kita tidak menemui sebarang sebutan tentangnya dalam al-Mu'jam oleh al-Hafiz Ibnu Hajar (meninggal dunia pada tahun 852 Hijrah) atau dalam al-Mu’jam dan al-Fihris karya ulama yang terkemudian.

Mengenai kitab Tarikh-nya pula, Al-Hafiz Muhammad bin Tahir al-Maqdisi berkata: “Saya telah melihat di Qazwin sebuah kitab Tarikh karangannya tentang tokoh-tokoh dan negeri-negeri dari zaman sahabat hingga zamannya.” Al-Rafi’e dalam al-Tadwin banyak menukilkan maklumat daripada kitab ini.

Sunan Ibnu Majah

Kedudukan Ilmiah dan Pujian Ulama Terhadapnya:

Abu Ya'la al-Khalili berkata: “Beliau adalah seorang yang dipercayai (thiqah) lagi agung, disepakati, dijadikan hujah, mempunyai pengetahuan dan hafalan terhadap hadis.”

Al-Rafi'i dalam al-Tadwin berkata: “Beliau adalah imam daripada imam-imam kaum Muslimin, besar kedudukannya, teliti, diterima secara sepakat, mengarang al-Tafsir, al-Tarikh dan al-Sunan. Sunan-nya digandingkan dengan Sahihain, Sunan Abi Daud, al-Nasa'i dan Jami' al-Tirmizi.”

Ibnu al-Athir dalam al-Kamil fi al-Tarikh berkata: “Beliau seorang yang bijak, seorang imam dan seorang yang alim.”

Ibnu Khallikan berkata: “Beliau adalah imam dalam hadis, mengetahui ilmu-ilmunya dan segala yang berkaitan dengannya.”

Al-Zahabi dalam al-Siyar berkata: “Ibnu Majah adalah seorang pakar hadis (al-hafiz), yang kritis, jujur dan luas ilmunya.”

Dalam Tazkirah al-Huffaz, al-Zahabi berkata: “Ibnu Majah adalah pakar hadis yang besar, mufassir, penulis al-Sunan, al-Tafsir dan al-Tarikh dan ahli hadis di kawasan tersebut.”

Ibnu Kathir dalam al-Bidayah wa al-Nihayah berkata: “Ibnu Majah al-Qazwini...penulis kitab al-Sunan yang masyhur. Kitab ini yang menunjukkan amalannya, ilmunya, kepakarannya, penelitiannya dan pengikutannya terhadap sunnah Nabi, dalam usul dan furu'.”

Ibnu Nasir al-Din al-Dimasyqi berkata: “Ibnu Majah salah seorang imam yang terkenal, penulis al-Sunan salah satu kitab Islam, hafiz, thiqah, besar kedudukannya, mengarang al-Sunan, al-Tarikh dan al-Tafsir.”

Kewafatannya

Al-Hafiz Muhammad bin Tahir al-Maqdisi dalam kitabnya, Shurut al-A'immah al-Sittah berkata:

“Saya telah melihat di Qazwin sebuah kitab Tarikh karangannya tentang tokoh-tokoh dan negeri-negerinya dari zaman sahabat hingga zamannya dan di akhirnya terdapat tulisan sahabatnya, Ja'far bin Idris: Abu Abdullah Muhammad bin Yazid Ibnu Majah, yang dikenali sebagai Ibnu Majah, wafat pada hari Isnin dan dikebumikan pada malam Selasa, lapan hari berbaki dari bulan Ramadan tahun 273 Hijrah. Saya mendengar beliau berkata: Saya dilahirkan pada tahun 209 Hijrah. Beliau wafat ketika berusia 64 tahun. Beliau disembahyangkan oleh saudaranya Abu Bakar dan pengurusan pengkebumiannya dilakukan oleh saudara-saudaranya, Abu Bakar dan Abu Abdullah serta anaknya, Abdullah.”

Apa yang dilihat oleh Muhammad bin Tahir al-Maqdisi tentang tulisan Ja'far bin Idris ini telah dinukil oleh Yaqut al-Hamawi dalam Mu'jam al-Buldan, tetapi beliau menisbahkan kitab al-Tarikh kepada Ja'far bin Idris dengan berkata: “Ja'far bin Idris berkata dalam Tarikh-nya: Abu Abdullah Ibnu Majah wafat pada hari Isnin dan dikebumikan pada hari Selasa, lapan hari berbaki dari Ramadan tahun 273 Hijrah.”

Al-Rafi'i dalam al-Tadwin berkata: “Beliau wafat pada tahun 273 Hijrah, dimandikan oleh Muhammad bin Ali al-Qahraman dan Ibrahim bin Dinar al-Warraq, disembahyangkan oleh saudaranya Abu Bakar, dan dikebumikan oleh saudara-saudaranya, Abu Bakar dan Abu Muhammad al-Hasan serta anaknya, Abdullah.”

Ada yang mengatakan beliau wafat pada tahun 275 Hijrah, tetapi pendapat pertama lebih tepat.

Dalam Tabaqat al-Huffaz oleh al-Suyuti yang telah dicetak, disebutkan bahawa Ibnu Majah wafat pada tahun 283 Hijrah dan mungkin ini adalah kesalahan cetakan atau tersilap tulis daripada pentahqiq kerana tiada seorang pun sebelumnya yang mengatakan demikian.

Semoga Allah merahmati Imam Ibnu Majah atas sumbangan beliau terhadap Islam, khususnya dalam ilmu hadis.