Cara Nak Tahu Syarah dan Hashiyyah Bagi Sesebuah Kitab

Kadang-kadang apabila kita membaca sesebuah kitab, terutamanya kitab berbentuk matan yang ringkas, kita terfikir, kitab ini ada syarah tak? Kalau ada syarah, ada hashiyyah tak untuk syarah tersebut?

Kalau untuk kitab yang masyhur seperti matan al-Ajurrumiyyah mungkin mudah untuk tahu syarah dan hashiyyah untuknya. Tapi kalau kitab yang kurang terkenal mungkin pening kepala juga untuk cari syarah dan hashiyyah untuknya.

Jadi, kali ini saya ingin memperkenalkan sebuah kitab bertajuk Jami’ al-Syuruh Wa al-Hawasyi karangan Syeikh Abdullah Muhammad al-Hasbyi.

Kitab ini dapat membantu penuntut ilmu untuk mengenali syarah dan hashiyyah yang pernah ditulis oleh ulama bagi sesebuah kitab.

Selain itu Syeikh Abdullah juga sebutkan khidmat yang lain bagi kitab itu sekiranya ada seperti hashiyyah bagi hashiyyah atau disebut sebagai taqrir, ringkasan, takhrij hadis, menukarkannya ke bentuk nazam dan lain-lain.

Beliau ada menggunakan beberapa simbol yang merujuk kepada syarah, hashiyyah, taqrir dan lain-lain (lihat jilid 1, halaman 27).

Mula-mula beliau akan menyebutkan tajuk matan, kemudian nama pengarang berserta tahun wafat, rujukan biografi pengarang matan, tempat terletaknya manuskrip matan dan sekiranya matan itu telah diterbitkan akan disebut nama penerbit dan tahun terbitan. Setelah itu baru beliau nyatakan syarah, hashiyyah, taqrir dan sebagainya yang turut dimaklumkan sama ada sudah diterbitkan atau masih berbentuk manuskrip.

Cumanya saya dapati ada juga beberapa buah syarah yang beliau tersilap letakkan bagi sesebuah kitab.

Contohnya pada jilid 2 halaman 177, bagi kitab al-Taqrib Wa al-Taisir karangan Imam al-Nawawi. Beliau menyebutkan beberapa buah syarahnya dan di antaranya beliau sebut syarah Ibnu Daqiq al-‘Id yang bertajuk تحفة اللبيب في شرح التقريب dan syarah Abu Zur’ah al-‘Iraqi yang bertajuk طرح التثريب شرح التقريب.

Sebenarnya syarah Ibnu Daqiq al-‘Id itu adalah untuk matan Abi Syuja’ atau al-Ghayah Wa al-Taqrib. Mungkin beliau menyangka kitab al-Taqrib itu merujuk kepada kitab al-Taqrib Wa al-Taisir karangan Imam al-Nawawi. Namun setelah itu di jilid 3 halaman 391 barulah tepat beliau meletakkkan syarah ini bagi matan Abi Syuja’. Mungkin beliau terlupa yang sebelum ini beliau letakkannya di bahagian syarah al-Taqrib karangan Imam al-Nawawi.

Syarah Abu Zur’ah al-‘Iraqi itu pula sebenarnya adalah syarah bagi kitab Taqrib al-Asanid karangan ayahnya, Zainuddin al-‘Iraqi. Lebih pelik lagi, selang satu halaman sebelumnya (halaman 176) elok pula beliau letakkan Syarah Abu Zur’ah al-‘Iraqi itu di bawah senarai syarah Taqrib al-Asanid karangan Zainuddin al-‘Iraqi.

Namun begitu, sedikit kekurangan yang ada tidak menjejaskan nilai dan kepentingan kitab ini. Cumanya pembaca perlu pastikan betul-betul ketepatan maklumat yang dinyatakan oleh pengarang.

Kitab ini telah diterbitkan setebal 5 jilid pada tahun 2017 oleh penerbit Dar al-Minhaj. Kitab ini juga ada diterbitkan oleh penerbit yang lain.

Kitab ini boleh dimuat turun di sini.