Syeikh Ismail Uthman al-Zain al-Yamani

Nama dan Nasab

Nama penuh beliau ialah Ismail bin Ismail bin Uthman bin Ali bin Salim bin Abdul Rahman bin Abi al-Ghaith bin Ibrahim bin Ismail bin Muhammad al-Zain al-Hadrami.

Gelaran al-Zain adalah nisbah kepada al-Zain bin Ismail al-Hadhrami, datuknya yang ketiga belas dalam salasilah keturunan beliau yang mulia.

Beliau digelar al-Hadhrami kerana keturunannya yang dekat berasal daripada para ulama Hadhramaut dari keluarga Abi al-Fadl. Seterusnya, salasilah keturunannya bersambung kepada Sif bin Zi Yazan, seorang raja Yamen yang memerintah hampir dengan masa kerasulan Nabi Muhammad sallahu ‘alaihi wasallam.

Kelahiran

Beliau dilahirkan pada bulan Rabiul Awwal tahun 1352H/1933M di bandar al-Dhahi, Yaman, yang dahulunya menjadi tempat persinggahan jemaah haji dari Zabid. Bandar ini terkenal dengan penduduknya yang soleh dan ramai ahli fiqhnya. Kebanyakan penduduknya juga terkenal dengan tabiat menghafal Al-Quran, termasuk dalam kalangan hamba, khadam dan wanita, di mana Allah telah memudahkan mereka untuk menghafal al-Quran.

Ayah beliau mempunyai tiga belas orang anak yang terdiri daripada lelaki dan perempuan. Kesemua mereka meninggal dunia semasa hayatnya kecuali dua orang: Ismail  dan yang kedua ialah adiknya Muhamma.

Walaupun adiknya lebih muda dua tahun daripadanya, namun beliau mendahului Sheikh Ismail dalam menuntut ilmu. Dia telah menghafal banyak matan, termasuk Bulugh al-Maram dalam bidang hadis yang dia telah menghafal sebahagian besar daripadanya. Dia juga menghafal sebahagian besar daripada matan al-Minhaj dalam bidang fiqh. Namun kematian menjemputnya terlebih dahulu ketika dia sedang berazam untuk menyempurnakan hafalannya. Kematiannya berlaku pada tahun 1382 Hijrah ketika berusia 27 tahun. Beliau dikebumikan berhampiran ayah mereka dan di sebelah makam datuk mereka Sheikh Ismail al-Hadrami.

Pendidikan

Permulaan kehidupan ilmiahnya bermula apabila beliau mempelajari asas-asas fiqh dan nahu seperti Safinah al-Najah al-Muqaddimah al-Hadramiyyah serta matan al-Ajurrumiyyah di bawah bimbingan ayahnya. Beliau juga mempelajari bacaan al-Quran dengan qiraat Nafi' melalui riwayat Qalun serta menulis dan matematik di sekolah rendah kerajaan.

Apabila beliau mencapai usia empat belas tahun, ayahnya meninggal dunia dan ibunya pula meneruskan pendidikan dan tarbiah yang baik untuknya. Kemudian pada usia lapan belas tahun, beliau menumpukan sepenuh perhatian kepada pembelajaran dengan penuh kesungguhan dan semangat yang tinggi. Beliau telah menghafal banyak matan-matan ilmu di bawah bimbingan para ulama di wilayah Yaman. Beliau sentiasa berdamping dengan mereka dan mengambil manfaat daripada mereka.

Beliau pernah berkata: "Apabila Allah menghendaki saya untuk bersungguh-sungguh dalam menuntut ilmu dan menjadi salah seorang daripada golongan pencari ilmu, Allah mengurniakan kepada saya semangat yang ikhlas dan keinginan yang tinggi, serta menjadikan saya mencintai jalan menuntut ilmu, dan mengurniakan kepada saya kehausan yang kuat dalam mencarinya, semua itu dengan penjagaan dan pertolongan Allah yang Maha Baik.

Maka saya memulakan pembelajaran dengan beberapa orang guru di bandar kami al-Dhiha, sama ada mereka penduduk tempatan atau yang datang dari luar dari kalangan ahli ilmu. Saya bersaing dengan pelajar-pelajar yang ada dan berusaha bersungguh-sungguh sehingga dapat menyusul dan mendahului pelajar-pelajar yang terdahulu. Selepas itu, mereka mengulangi pelajaran mereka dengan saya dan bermuzakarah dengan saya.

Saya sangat berminat untuk menghafal matan-matan ilmu dan telah tersemat di pendengaran saya dan terlekat di hati saya kata-kata sebahagian guru: Matan-matan adalah benteng-benteng ilmu.

Maksud mereka adalah untuk menggalakkan para pelajar menghafal matan-matan kerana ia adalah asas untuk pembelajaran seterusnya. Maka saya telah menghafal dengan kurniaan Allah banyak matan dalam pelbagai bidang termasuk fiqh dan usulnya, hadis dan mustolahnya, nahu dan balaghah dan lain-lain. Allah telah memudahkan saya menghafal matan-matan ilmu ini sehingga menjadi senang diingati dan diulang semula. Semua itu adalah dengan kurniaan Allah dan dengan berkat pandangan para guru dan perhatian mereka kepada saya."

Berpindah ke Mekah

Pada tahun 1380 Hijrah, beliau bermukim di Baitullah al-Haram dan telah tertarik untuk menetap di Mekah al-Mukarramah. Di sana, beliau sentiasa menghadiri majlis-majlis ilmu bersama para ulamanya, terutamanya halaqah pengajian Sheikh Hassan Muhammad al-Mashat (meninggal 1399 Hijrah).

Guru-Guru

Beliau mempelajari ilmu-ilmu agama secara sama’, riwayat dan dirayah, sama ada ilmu naqli mahupun aqli daripada sekumpulan ulama terkenal yang jumlahnya mencapai kira-kira tujuh puluh orang guru. Di antara mereka ada yang mengajarnya dalam bidang fiqh dan usulnya, ada yang mengajarnya hadis dan mustolahnya, dan ada yang beliau belajar daripadanya dalam pelbagai bidang ilmu aqli dan naqli. Mereka telah memberikan ijazah kepadanya beberapa kali dan mengizinkannya untuk mengajar dan memberi fatwa.

Guru beliau yang paling utama ialah guru pembuka (furuh) dan pembimbingnya iaitu:

1 - Al-Allamah al-Sayyid al-Husain bin Muhammad al-Zawak.

2 - Sheikh Al-Allamah Sayyid Abdul Qadir al-Qadiri al-Hasani.

3 - Al-Faqih Al-Allamah Sheikh Ibrahim Shuwaysh yang masyhur dengan gelaran al-Mu'allim.

Pembelajaran beliau tidak terhad kepada ulama di negerinya sahaja, malah beliau mengambil ilmu dari ulama bandar al-Dhiha dan dari negeri-negeri lain.

Apabila beliau berhijrah ke Mekah al-Mukarramah dan berniat untuk menetap di sana, beliau turut mengambil manfaat dari ulama Haramain Sharifain.

Antara guru beliau dari Mekah al-Mukarramah:

1 - Sheikh Muhammad al-Arabi bin al-Tabani.

2 - Sheikh Hassan Mashat.

3 - Sheikh Yahya Aman.

4 - Sheikh Hassan Said Yamani.

5 - Sheikh Sayyid Alawi al-Maliki.

6 - Sheikh Muhammad Amin Kutbi.

7 - Sheikh Muhammad Yasin al-Fadani.

Antara guru beliau dari Madinah al-Munawwarah:

1 - Sheikh Ibrahim al-Khatani.

2 - Sheikh Amin al-Tarabulsi.

3 - Sheikh Abdul Ghafur al-Abbasi.

Dari tempat-tempat lain:

1 - Sheikh Hasanain Makhluf dari Mesir

2 - Sheikh Ibrahim Abu al-Nur dari Sudan.

3 - Sheikh Zakaria al-Kandahlawi dari India.

4 - Sheikh Muhammad Ilyas dari Pakistan.

5 - Sheikh Abdullah Sirajuddin dari Syam

6 - Sheikh Abdullah Hassan al-Kuhaiji dari negeri Parsi.

Ini adalah sebahagian nama guru-gurunya yang beliau belajar dan mendapat ijazah daripada mereka dan masih ramai lagi yang lain.

Mula Mengajar

Sejak dari tahun 1375H, beliau sudah mula melibatkan diri dalam tugas mengajar di bandar kelahirannya serta di bandar al-Zaidiyyah, kadangkala di bandar al-Hudaidah, dan di sebuah kampung di daerah al-Zu‘aliyah.

Ramai rakan seangkatannya dan orang lain datang membaca kitab kepadanya serta mendapat manfaat daripadanya.

Aktiviti pengajaran ini dilakukan dengan izin, keredaan, dan restu daripada para guru beliau, setelah mereka menyaksikan keluasan pengetahuan, ketajaman pemahaman, serta sikap berhati-hati dan tegas beliau dalam semua perkara.

Selepas berhijrah ke Makkah al-Mukarramah dan berniat untuk menetap di sana, pada tahun 1382 Hijrah beliau dilantik sebagai guru di Madrasah al-Saulatiyyah. Beliau memegang tugas mengajar di peringkat menengah dan peringkat tinggi (tahap pengkhususan) selama 23 tahun iaitu  sehingga tahun 1405 Hijrah.

Beliau juga mengajar di Madrasah al-Rahmaniyyah, Dar al-Ulum di Masjidil Haram dan di rumahnya.

Pada tahun 1410 Hijrah, mudir Madrasah al-Saulatiyyah meminta beliau untuk mengajar Sahih al-Bukhari di madrasah tersebut, lalu beliau mengadakan majlis-majlis pengajian pada waktu pagi.

Beliau juga memperuntukkan malam Khamis setiap minggu untuk membaca hadis-hadis musalsal di rumahnya di kawasan al-Rusaifah. Antara kebiasaannya adalah mengkhatamkan satu kitab yang bermanfaat sepanjang bulan Ramadan setiap tahun.

Kesibukan utama beliau adalah ilmu dan pengajaran.  Majlis pengajaran beliau terus dihidupkan oleh para pelajar, siang dan malam, di rumahnya di Makkah, merangkumi pelbagai cabang ilmu seperti tafsir, hadis, fiqh, dan lain-lain ilmu yang bermanfaat. Hari-harinya dipenuhi dengan pengajaran dan beliau hanya tidur sebentar sahaja.

Penulisan

Beliau tidak hanya aktif dalam pengajaran dan penyampaian ilmu, tetapi beliau juga turut serta, seperti para ulama terkemuka lain, dalam kegiatan penulisan dan penyusunan karya ilmiah. Usaha beliau dalam mengajar, menuntut ilmu, serta dedikasi berterusan untuk memberi manfaat kepada orang lain dan mendapatkan ilmu menjadikannya salah seorang ulama yang cemerlang dalam bidang penulisan.

Namun, beliau tidak dapat sepenuhnya memberikan tumpuan kepada penulisan kerana kebanyakan masanya dihabiskan untuk pengajaran dan memberi manfaat kepada para pelajar. Oleh itu, beliau hanya menulis mengikut keperluan dan sekadar kemampuan yang ada.

Antara penulisan beliau:

1 - Arba‘una Hadithan fi al-Mawa‘iz wa al-Ahkam.

2 - Irsyad al-Mu’minin fi Fadhail Zikr Rabb al-‘Alamin.

3 - Is‘af al-Tullab bi Syarh Nazm Qawa‘id al-I‘rab.

4 - Al-Jawab al-Wadhih al-Shahir fi al-Ghazawat.

5 - Diwan al-Khutab al-Minbariyyah wa al-Mawa‘iz al-Zainiyyah.

6 – Sebuah risalah tentang menziarahi Bukit Uhud.

7 - Risalah mengenai mencukur dan menggunting rambut dalam ibadah haji dan umrah

8 - Risalah tentang kehidupan gurunya, Husain al-Zawak.

9 - Risalah yang berkaitan dengan pohon Ridhwan.

10 - Risalah berkaitan solat di dalam kapal terbang.

11 - Risalah mengenai melontar Jamrah sebelum waktu zawal.

12 - Risalah yang menyebutkan hampir sepuluh hadis Musalsal.

13 - Daw’ al-Sham‘ah fi Khususiyyat al-Jumu‘ah.

14 - Fath al-Malik al-Jalil Syarah Nazm al-Tajil fi Ahkam al-Ta’jil.

15 - Qurrah al-'Ain Bi Fatawa Isma'il al-Zain.

Pujian Ulama

Melalui pujian para ulama terhadap sebahagian karya Sheikh, kita dapat mengenali kedudukan ilmiah beliau serta anugerah yang Allah kurniakan kepadanya berupa pemahaman yang tepat, pandangan yang bijaksana dan kekuatan pemahamannya.

1 - Dalam kitab Silah al-Khalaf bi Asanid al-Salaf, Sheikh Muhammad Yasin al-Fadani al-Makki memuji beliau:

"Antara mereka yang mengambil perhatian besar terhadap bidang ini pada zaman kita, berusaha mendengar, bertemu, serta berkirim surat kepada para ulama untuk mendapatkan ijazah daripada mereka, ialah orang yang kami kasihi kerana Allah, seorang ‘alim yang luas ilmunya, faqih yang mendalam pengetahuannya, sentiasa tekun dalam pengajaran dan memberikan manfaat kepada para pelajar dengan ilmu yang bernilai, iaitu Sahib al-Fadhilah Sheikh Ismail bin Uthman Zain al-Yamani al-Makki al-Syafi‘i. Semoga Allah memberikan manfaat melalui beliau, memberkati ilmunya serta waktunya."

Selain itu, Sheikh Muhammad Yasin al-Fadani telah memberikan beliau ijazah yang besar yang terkandung dalam dua belas jilid yang diberi nama: Uqud al-Lujain fi Ijazah al-Sheikh Ismail Uthman Zain.

2 - Al-‘Allamah al-Sayyid Muhammad bin Muhammad al-Qudaimi al-Husayni memuji beliau beliau:

"Beliau adalah saudara kami, seorang ‘alim yang bijaksana, sasterawan yang unggul, lautan ilmu yang mendalam, dan seorang yang cerdas, iaitu Sheikh Ismail Uthman Zain al-Dhahawi al-Yamani al-Makki."

3 - Al-‘Allamah al-Sayyid ‘Abd al-Rahman bin Ismail al-Washali al-Husayni pula memuji beliau:

"Antara mereka yang tergolong dalam kalangan ulama yang mengamalkan ilmunya, wali-wali Allah yang ikhlas, hamba-hamba-Nya yang soleh, serta fuqaha yang bertakwa, ialah saudara kami, seorang ‘alim, Sheikh al-Islam, dan ikutan umat manusia, iaitu Ismail bin Uthman Zain al-Yamani, yang menetap di Makkah al-Mukarramah."

4 - Sheikh Abdullah al-Siddiq al-Ghumari memuji beliau:

"Guru yang mulia, sheikh yang sempurna, ahli fiqh yang mendalam ilmunya (muhaqqiq)".

Kematian

Pada penghujung tahun 1414 Hijrah/1994 Masihi, beliau mengalami penyakit hati. Beliau terpaksa berbaring di tempat tidur dan meninggalkan tugas mengajar di Madrasah al-Saulatiyah. Penyakitnya semakin kritikal sehingga beliau menghembuskan nafas terakhir pada 20 Zulhijjah tahun 1414 Hijrah di rumahnya. Jenazahnya disolatkan di Masjidil Haram selepas solat Jumaat dan dimakamkan di perkuburan al-Ma’la.

Beliau meninggalkan empat orang anak lelaki, iaitu Muhammad, Abdul Rahman, Abdullah, dan Nizar, selain beberapa orang anak perempuan.

Semoga Allah merahmati Sheikh dan memberikan ganjaran terbaik atas segala jasa beliau.

Rujukan:

- ‘Iqd al-Jauhar Fi 'Ulama al-Rub’ al-Awwal Min al-Qarn al-Khamis 'Asyar (ms. 1754) oleh Syeikh Dr Yusuf al-Mir'asyli.

- Al-Mu'jam al-Mufid Wa Ikhtisar al-Asanid (ms. 19) oleh Syeikh Dr Mahmud Sa’id Mamduh.

- Mu'jam al-Ma'ajim Wa al-Masyaikhat (3/84) oleh Syeikh Dr Yusuf al-Mir'asyli

- Mukadimah Qurrah al-'Ain Bi Fatawa Isma'il al-Zain (ms. 8) yang ditulis oleh muridnya, Syeikh Nuruddin Marbu al-Banjari al-Makki.

- Tatimmah al-A’lam (1/71) oleh Syeikh Muhammad Khair Ramadhan Yusuf.