Faraid: Islam Menzalimi Wanita?

Soalan:

Bagaimana seorang Muslim menjawab syubhah mereka yang mendakwa bahawa Islam telah menzalimi wanita dalam persoalan harta pusaka?

Jawapan Syeikh Dr Ali Juma’ah:

Sering kali kedengaran dakwaan sesetengah pihak: “Islam telah menzalimi wanita kerana menetapkan bahagiannya dalam harta pusaka adalah separuh daripada bahagian lelaki.”

Kita sebagai orang Islam beriman dengan prinsip-prinsip yang kukuh mengenai sifat-sifat Allah Taala, yang menyebabkan syubhah sebegini tidak akan terlintas di hati kita. Prinsip-prinsip ini adalah bahawa Allah Subhanahu wa Ta'ala merupakan Hakim yang Maha Adil, keadilan-Nya mutlak dan tidak ada dalam syariat-Nya sebarang kezaliman terhadap manusia atau mana-mana makhluk-Nya.

Firman Allah Taala: “Dan Tuhanmu tidak menzalimi seorang pun jua.” (Al-Kahf: 19)

Firman-Nya: “Dan mereka tidak dianiaya sedikit pun.” (Al-Isra’: 72)

Firman-Nya: “Dan bahawasanya Allah tidak sekali-kali menzalimi hamba-hamba-Nya.” (Al-Hajj: 10)

Firman-Nya: “Dan Allah sekali-kali tidak hendak menzalimi mereka.” (Al-‘Ankabut: 40)

Firman-Nya: “Sesungguhnya Allah tidak akan menzalimi walaupun seberat zarah.” (Al-Nisa’: 41)

Firman-Nya: “Dan mereka tidak akan dianiaya walau sedikit pun.” (Al-Nisa’: 124)

Firman-Nya Subhanahu wa Ta'ala: “Maka Allah sekali-kali tidak akan menzalimi mereka.” (Al-Taubah: 70)

Perbezaan pada bahagian-bahagian pusaka adalah asas kepada persoalan harta pusaka dalam Fiqh Islam. Bahagian-bahagian ini tidak berbeza mengikut jantina, sebaliknya ia berbeza berdasarkan tiga kriteria:

Pertama: Darjah kekerabatan antara waris dengan si mati, sama ada lelaki atau perempuan. Semakin dekat pertaliannya, semakin besar bahagian pusaka dan semakin jauh pertaliannya, semakin kecil bahagian pusaka, tanpa mengambil kira jantina waris.

Contohnya, seorang anak perempuan mewarisi separuh harta peninggalan ibunya (seorang perempuan), manakala bapanya mewarisi satu perempat harta tersebut (seorang lelaki). Hal ini kerana anak perempuan itu lebih dekat pertaliannya berbanding si suami, maka atas sebab inilah bahagian pusakanya bertambah.

Kedua: Kedudukan generasi yang mewarisi. Generasi yang menempuh kehidupan dan bersedia untuk memikul tanggungjawabnya, kebiasaannya bahagian pusaka mereka lebih besar daripada bahagian generasi yang menuju penghujung kehidupan dan diringankan tanggungjawabnya, bahkan tanggungjawab mereka - kebiasaannya - terpikul oleh orang lain.

Hal ini adalah tanpa mengira kelakian atau keperempuanan waris-waris tersebut. Maka, anak perempuan si mati mewarisi lebih banyak daripada ibunya – dan kedua-duanya adalah wanita – dan anak perempuan si mati juga mewarisi lebih banyak daripada bapanya, sebagai contoh, dalam keadaan dia mempunyai saudara lelaki.

Ketiga: Beban Kewangan. Ini adalah satu-satunya kriteria yang mewujudkan perbezaan antara lelaki dan perempuan, tetapi ia adalah perbezaan yang tidak membawa kepada sebarang kezaliman terhadap wanita atau mengurangkan keadilannya, bahkan mungkin sebaliknya yang benar.

Apabila para waris berada pada kedudukan yang sama dari sudut dua faktor pertama (darjah kekerabatan dan kedudukan generasi) – seperti anak-anak si mati, lelaki dan perempuan – maka perbezaan beban kewangan menjadi sebab kepada perbezaan bahagian pusaka. Oleh sebab itu, al-Quran tidak menyamaratakan perbezaan ini antara lelaki dan perempuan bagi semua waris, sebaliknya mengehadkannya kepada keadaan yang khusus ini sahaja.

Hikmah di sebalik perbezaan dalam keadaan khusus ini adalah bahawa waris lelaki dipertanggungjawabkan untuk menanggung nafkah seorang wanita – iaitu isterinya – berserta anak-anak mereka. Manakala waris wanita (saudara perempuan kepada waris lelaki itu), nafkahnya dan anak-anaknya adalah menjadi tanggungjawab suaminya.

Maka, wanita tersebut – walaupun bahagian pusakanya lebih sedikit berbanding saudara lelakinya yang mewarisi dua kali ganda – sebenarnya lebih beruntung dan istimewa daripadanya dalam hal pusaka. Ini kerana harta pusaka yang diterimanya – dengan pelepasan daripada tanggungjawab untuk menafkahi sesiapa – adalah aset kewangan yang bersih dan simpanan khas untuknya. Ia bertujuan untuk membantu mengimbangi fitrahnya sebagai wanita dan menjamin kehidupannya daripada sebarang risiko dan ketidaktentuan. Inilah hikmah Ilahi yang mungkin tidak difahami oleh ramai orang.

Antara bebanan kewangan seorang lelaki adalah seperti berikut:

1.  Lelaki mempunyai bebanan kewangan pada permulaan kehidupan perkahwinannya dan ikatannya dengan isteri, di mana dia perlu membayar mahar. Firman Allah Taala: “Dan berikanlah kepada perempuan-perempuan itu maskahwin mereka sebagai pemberian yang wajib.” (Al-Nisa’: 4)

Mahar adalah satu kewajipan kewangan yang dibayar oleh lelaki kepada wanita sebagai sebahagian daripada peraturan permulaan kehidupan berumah tangga. Wanita pula mempunyai keistimewaan berbanding lelaki, di mana lelaki tidak berhak menuntut mahar daripada wanita sekiranya wanita itu ingin berkahwin dengannya.

2.  Lelaki selepas berkahwin perlu menafkahi isteri, walaupun si isteri memiliki harta yang lebih banyak daripadanya. Lelaki tidak berhak menuntut isteri untuk menanggung perbelanjaan dirinya sendiri, apatah lagi menuntut agar isteri menafkahinya; kerana Islam telah memuliakannya dan memelihara hartanya, serta tidak mewajibkan dia untuk membelanjakannya.

3.  Lelaki juga dipertanggungjawabkan ke atas kaum kerabat dan selainnya yang wajib dinafkahinya, di mana dia memikul bebanan keluarga dan tanggungjawab sosial yang dahulunya dipikul oleh si mati, kerana dia dianggap sebagai sebahagian daripadanya, atau penyambungnya, atau waris asabahnya.

Sebab-sebab ini dan yang lain membuatkan kita melihat kepada wang atau harta kekayaan dengan pandangan yang lebih objektif, iaitu bahawa harta kekayaan, wang, atau pemilikan adalah konsep yang lebih luas daripada konsep pendapatan. Pendapatan ialah wang yang diterima yang menambah kepada kekayaan dan bukan kekayaan itu sendiri, di mana kekayaan melambangkan jumlah baki daripada pendapatan dan perbelanjaan.

Dengan pertimbangan ini, kita dapati bahawa Islam memberikan wanita separuh bahagian lelaki pada pendapatan yang diterima dan menjamin haknya untuk menyimpan pendapatan ini tanpa berkurang melainkan untuk hak Allah seperti zakat. Adapun lelaki, Allah memberikannya pendapatan yang lebih besar dan menuntutnya untuk menafkahi isteri, anak-anak dan ibu bapanya jika mereka telah tua, serta sesiapa sahaja yang wajib dinafkahinya daripada kalangan kaum kerabat dan khadam. Apa yang wujud pada zaman kita ini seperti pelbagai sewa dan bil; semua ini membuatkan kita yakin bahawa Allah telah melebihkan wanita berbanding lelaki dari segi kekayaan kerana Dia menjamin pemeliharaan hartanya dan tidak menuntutnya dengan sebarang bentuk perbelanjaan.

Oleh itu, apabila persoalan tanggungjawab kewangan tidak lagi wujud, seperti mana halnya dalam urusan pewarisan bagi saudara-saudara lelaki dan perempuan seibu, kita dapati bahawa Syarak yang Bijaksana telah menyamakan antara bahagian lelaki dengan bahagian perempuan dalam kalangan mereka dari segi pusaka. Firman Allah Taala: “Dan jika seorang lelaki atau perempuan yang diwarisi itu kalalah (tidak mempunyai anak dan bapa), sedang dia mempunyai seorang saudara lelaki (seibu) atau seorang saudara perempuan (seibu), maka bagi tiap-tiap seorang daripada keduanya ialah seperenam. Tetapi jika mereka (saudara-saudara seibu itu) lebih daripada seorang, maka mereka bersekutu pada (bahagian) yang sepertiga itu.” (Al-Nisa’:12)

Maka, penyamaan di sini antara lelaki dan perempuan dalam harta pusaka adalah kerana asas pewarisan mereka di sini ialah pertalian darah dan mereka bukanlah asabah kepada si mati sehingga lelaki itu menjadi pemikul tanggungjawab tanpa melibatkan wanita. Oleh itu, tiada sebarang tanggungjawab atau bebanan yang terpikul di bahunya berdasarkan pertimbangan ini.

Melalui penelitian terhadap keadaan-keadaan dan persoalan-persoalan pusaka, tersingkap kepada sebahagian ulama dan pengkaji akan hakikat-hakikat yang mungkin memeranjatkan ramai orang; di mana terzahirnya perkara-perkara berikut:

Pertama: Terdapat hanya empat keadaan sahaja di mana wanita mewarisi separuh bahagian lelaki.

Kedua: Dalam keadaan yang berganda-ganda jumlahnya daripada keadaan tersebut, wanita mewarisi sama seperti lelaki.

Ketiga: Terdapat keadaan yang sangat banyak di mana wanita mewarisi lebih banyak daripada lelaki.

Keempat: Terdapat keadaan di mana wanita mewarisi, sedangkan waris lelaki yang setara dengannya tidak mewarisi.

Perincian bagi keadaan-keadaan tersebut adalah seperti berikut:

Pertama: Keadaan-keadaan di mana wanita mewarisi separuh bahagian lelaki:

1.  Anak perempuan bersama saudara-saudara lelakinya dan cucu perempuan bersama cucu lelaki.

2.  Bapa dan ibu, tanpa kehadiran anak-anak atau suami atau isteri.

3.  Saudara perempuan kandung bersama saudara-saudara lelakinya yang kandung.

4.  Saudara perempuan seayah bersama saudara-saudara lelakinya yang seayah.

Kedua: Keadaan-keadaan di mana wanita mewarisi sama bahagian seperti lelaki:

1.  Bapa dan ibu, dalam keadaan wujudnya waris cabang (anak).

2.  Saudara lelaki dan saudara perempuan seibu.

3.  Saudara-saudara perempuan bersama dengan saudara-saudara lelaki dan perempuan seibu.

4.  Anak perempuan bersama bapa saudaranya atau waris asabah terdekat kepada bapa (dengan syarat tiada penghalang).

5.  Bapa bersama nenek (sebelah ibu) dan anak lelaki kepada anak lelaki.

6.  Suami, ibu, dua orang saudara perempuan seibu dan seorang saudara lelaki kandung, berdasarkan keputusan Saidina Umar RA, maka kedua-dua saudara perempuan seibu dan saudara lelaki kandung itu berkongsi pada bahagian sepertiga.

7.  Seorang lelaki atau seorang wanita menjadi waris tunggal. Anak lelaki jika seorang diri akan mewarisi keseluruhan harta secara ta'sib (waris yang ambil baki harta selepas bahagian yang sudah ditetapkan telah diberikan kepada waris lain), manakala anak perempuan akan mewarisi separuh secara fardh (bahagian tetap yang disebut dalam al-Quran) dan bakinya secara radd (lebihan harta yang tidak diambil oleh waris lain akan dikembalikan kepada waris yang telah ambil bahagian tetap). Begitu juga, jika si mati hanya meninggalkan seorang bapa, dia akan mewarisi keseluruhan harta secara ta'sib dan jika hanya meninggalkan seorang ibu, dia akan mewarisi sepertiga secara fardh dan bakinya secara radd kepadanya.

8.  Suami bersama saudara perempuan kandung. Maka dia (saudara perempuan) akan mendapat bahagian yang sama sepertimana jika dia seorang lelaki. Maksudnya, jika si mati (wanita) meninggalkan suami dan seorang saudara lelaki kandung, suami akan mengambil separuh dan bakinya adalah untuk saudara lelaki itu secara ta'sib. Jika si mati meninggalkan suami dan seorang saudara perempuan, suami akan mengambil separuh dan saudara perempuan itu juga akan mengambil separuh.

9.  Saudara perempuan seibu bersama saudara lelaki kandung. Ini berlaku jika si mati (wanita) meninggalkan suami, ibu, seorang saudara perempuan seibu dan seorang saudara lelaki kandung, maka suami akan mengambil separuh, ibu seperenam, saudara perempuan seibu seperenam dan bakinya untuk saudara lelaki kandung secara `ta'sib`, iaitu seperenam.

10. Dzawil Arham (kaum kerabat jauh) dalam mazhab Ahli Rahim, yang mana ia diamalkan dalam undang-undang Mesir dalam Perkara 31 Undang-Undang No. 77 tahun 1943. Ia menetapkan bahawa jika tiada waris ashabul furud (waris yang telah ditetapkan bahagiannya secara khusus) atau asabah, maka Dzawil Arham menjadi waris. Harta pusaka dibahagikan sesama mereka secara sama rata, seperti jika si mati meninggalkan (cucu perempuan dari anak perempuan, cucu lelaki dari anak perempuan, bapa saudara sebelah ibu, dan ibu saudara sebelah ibu), maka kesemua mereka mewarisi bahagian yang sama.

11. Terdapat enam golongan yang tidak akan sekali-kali terhalang daripada mewarisi secara hajb hirman (halangan sepenuhnya), iaitu tiga daripada lelaki dan tiga daripada wanita. Daripada kalangan lelaki ialah (suami, anak lelaki, dan bapa) dan daripada kalangan wanita ialah (isteri, anak perempuan, dan ibu).

Ketiga: Keadaan-keadaan di mana wanita mewarisi lebih banyak daripada lelaki:

1.  Suami bersama anak perempuannya yang tunggal.

2.  Suami bersama dua orang anak perempuannya.

3.  Anak perempuan bersama bapa-bapa saudaranya.

4.  Jika seorang wanita meninggal dunia meninggalkan enam puluh ekar, dan waris-warisnya ialah (suami, bapa, ibu, dan dua orang anak perempuan), maka bahagian kedua-dua anak perempuan itu ialah 32 ekar, yang bermakna bahagian setiap anak perempuan ialah 16 ekar. Sedangkan jika dia meninggalkan dua orang anak lelaki sebagai ganti dua orang anak perempuan, setiap anak lelaki akan mewarisi 12.5 ekar kerana bahagian kedua-dua anak perempuan ialah dua pertiga harta dan bahagian kedua-dua anak lelaki ialah baki harta secara ta'sib selepas bahagian waris ashabul furud.

5.  Jika seorang wanita meninggal dunia meninggalkan 48 ekar dan waris-warisnya (suami, dua orang saudara perempuan kandung dan ibu), kedua-dua saudara perempuan itu mewarisi dua pertiga harta yang bermakna bahagian setiap seorang saudara perempuan ialah 12 ekar. Sedangkan jika dia meninggalkan dua orang saudara lelaki sebagai ganti dua orang saudara perempuan, setiap saudara lelaki akan mewarisi 8 ekar kerana mereka mewarisi baki harta secara ta'sib selepas bahagian suami dan ibu.

6.  Masalah yang sama jika dia meninggalkan dua orang saudara perempuan seayah, di mana mereka mewarisi lebih banyak daripada dua orang saudara lelaki seayah.

7.  Jika seorang wanita meninggal dunia dan meninggalkan (suami, bapa, ibu, dan seorang anak perempuan) dan hartanya ialah 156 ekar, maka anak perempuan itu akan mewarisi separuh harta iaitu bersamaan 72 ekar. Adapun jika dia meninggalkan seorang anak lelaki sebagai ganti anak perempuan, dia akan mewarisi 65 ekar kerana dia mewarisi baki secara ta'sib selepas bahagian-bahagian fardh (suami, bapa dan ibu).

8.  Jika seorang wanita meninggal dunia dan meninggalkan (suami, ibu dan seorang saudara perempuan kandung) dan hartanya ialah 48 ekar sebagai contoh, maka saudara perempuan kandung itu akan mewarisi 18 ekar. Sedangkan jika dia meninggalkan seorang saudara lelaki kandung sebagai ganti saudara perempuan itu, dia akan mewarisi 8 ekar sahaja kerana dia akan mewarisi baki secara ta'sib selepas bahagian suami dan ibu. Maka, dalam keadaan ini, saudara perempuan kandung itu mewarisi lebih daripada dua kali ganda bahagian saudara lelaki kandung.

9.  Jika seorang lelaki meninggalkan (isteri, ibu, dua orang saudara perempuan seibu, dan dua orang saudara lelaki kandung) dan hartanya ialah 48 ekar, kedua-dua saudara perempuan seibu – yang mana lebih jauh kekerabatannya – akan mewarisi 16 ekar, maka bahagian setiap seorang ialah 8 ekar. Sedangkan kedua-dua saudara lelaki kandung akan mewarisi 12 ekar, yang bermakna bahagian setiap seorang ialah 6 ekar.

10. Jika seorang wanita meninggalkan (suami, seorang saudara perempuan seibu, dan dua orang saudara lelaki kandung) dan hartanya ialah 120 ekar, saudara perempuan seibu itu akan mewarisi sepertiga harta, yang bersamaan dengan 40 ekar, manakala kedua-dua saudara lelaki kandung akan mewarisi 20 ekar. Ini bermakna saudara perempuan seibu, yang lebih jauh kekerabatannya, mendapat empat kali ganda bahagian saudara lelaki kandung.

11. Ibu dalam keadaan ketiadaan waris cabang (anak)dan kehadiran suami, menurut mazhab Ibnu Abbas RA. Jika seorang wanita meninggal dunia dan meninggalkan (bapa, ibu, dan suami), maka suami mendapat separuh, ibu mendapat sepertiga, dan bakinya untuk bapa, iaitu seperenam, yang bersamaan separuh daripada bahagian isterinya (iaitu si ibu).

12. Jika seorang wanita meninggalkan (suami, ibu, seorang saudara perempuan seibu, dan dua orang saudara lelaki kandung) dan hartanya ialah 60 ekar, maka saudara perempuan seibu itu akan mewarisi 10 ekar, sedangkan setiap saudara lelaki akan mewarisi 5 ekar. Ini bermakna bahagian saudara perempuan seibu adalah dua kali ganda bahagian saudara lelaki kandung, sedangkan dia lebih jauh kekerabatannya.

13. Jika seorang lelaki meninggalkan (isteri, bapa, ibu, seorang anak perempuan, dan seorang cucu perempuan dari anak lelaki), dan hartanya ialah 576 ekar, maka bahagian cucu perempuan dari anak lelaki itu ialah 96 ekar. Sedangkan jika dia meninggalkan seorang cucu lelaki dari anak lelaki, bahagiannya hanyalah 27 ekar.

14. Jika si mati meninggalkan (ibu, nenek sebelah ibu, dan nenek sebelah bapa) dan hartanya ialah 60 ekar sebagai contoh, maka ibu akan mewarisi seperenam secara fardh dan bakinya secara radd. Adapun jika si mati meninggalkan seorang bapa sebagai ganti ibu, bermaksud dia meninggalkan (bapa, nenek sebelah ibu, dan nenek sebelah bapa), maka nenek sebelah ibu akan mewarisi dan tidak akan terhalang daripada mendapat seperenam, iaitu 10 ekar dan bakinya untuk bapa, iaitu 50 ekar. Ini bermakna si ibu (dalam kes pertama) mewarisi keseluruhan harta sebanyak 60 ekar, sedangkan si bapa jika berada di tempatnya akan mewarisi 50 ekar sahaja.

Keempat: Keadaan-keadaan di mana wanita mewarisi sedangkan waris lelaki yang setara dengannya tidak mewarisi:

1.  Jika seorang wanita meninggal dunia dan meninggalkan (suami, bapa, ibu, seorang anak perempuan dan seorang cucu perempuan dari anak lelaki) dan meninggalkan harta sebanyak 195 ekar sebagai contoh, maka cucu perempuan dari anak lelaki itu akan mewarisi seperenam, iaitu 26 ekar. Sedangkan jika wanita itu meninggalkan seorang cucu lelaki dari anak lelaki sebagai ganti cucu perempuan dari anak lelaki, bahagiannya adalah sifar kerana dia sepatutnya mengambil baki secara ta'sib dan tiada baki yang tinggal. Pembahagian ini berbeza dengan undang-undang wasiat wajibah yang diguna pakai oleh Undang-undang Mesir No. 71 tahun 1946, yang mana ia menyalahi mazhab-mazhab yang ada. Kita di sini berbicara mengenai mazhab-mazhab yang muktabar dan bagaimana ia memberikan bahagian kepada wanita, tetapi tidak memberikan kepada waris lelaki yang setara dengannya.

2.  Jika seorang wanita meninggalkan (suami, seorang saudara perempuan kandung dan seorang saudara perempuan seayah) dan hartanya ialah 84 ekar sebagai contoh, maka saudara perempuan seayah itu akan mewarisi seperenam, iaitu bersamaan 12 ekar. Sedangkan jika terdapat seorang saudara lelaki seayah sebagai ganti saudara perempuan itu, dia tidak akan mewarisi kerana separuh untuk suami, separuh untuk saudara perempuan kandung, dan bakinya untuk saudara lelaki seayah, dan tiada baki yang tinggal.

3.  Pusaka nenek: Sering kali nenek mewarisi sedangkan datuk yang setara dengannya tidak mewarisi. Dengan meneliti kaedah pusaka datuk dan nenek, kita dapati seperti berikut: Datuk yang sahih (iaitu yang boleh mewarisi) ialah datuk yang dalam nasabnya kepada si mati tidak diselangi oleh seorang wanita, seperti bapa kepada bapa atau bapa kepada bapa kepada bapa dan seterusnya ke atas. Adapun bapa kepada ibu atau bapa kepada ibu kepada ibu, dia adalah datuk yang fasid (iaitu tidak boleh mewarisi), walaupun terdapat perbezaan istilah dalam kalangan fuqaha. Adapun nenek yang sahih ialah nenek yang dalam nasabnya kepada si mati tidak diselangi oleh datuk yang tidak sahih, atau setiap nenek yang dalam nasabnya kepada si mati tidak diselangi oleh seorang bapa di antara dua orang ibu. Berdasarkan ini, ibu kepada bapa kepada ibu adalah nenek yang fasid, tetapi ibu kepada ibu, dan ibu kepada ibu kepada bapa adalah nenek-nenek yang sahih dan boleh mewarisi.

4.  Jika seseorang meninggal dunia dan meninggalkan (bapa kepada ibu, dan ibu kepada ibu), dalam keadaan ini, ibu kepada ibu (nenek sebelah ibu) akan mewarisi keseluruhan harta, di mana dia mengambil seperenam secara fardh dan bakinya secara radd, manakala bapa kepada ibu (datuk sebelah ibu) tidak mendapat apa-apa kerana dia adalah datuk yang tidak boleh mewarisi.

5.  Begitu juga, jika seseorang meninggal dunia dan meninggalkan (bapa kepada ibu kepada ibu, dan ibu kepada ibu kepada ibu), ibu kepada ibu kepada ibu (moyang perempuan) akan mengambil keseluruhan harta, di mana dia mengambil seperenam secara fardh dan bakinya secara radd kepadanya dan tiada apa-apa untuk bapa kepada ibu kepada ibu; kerana dia adalah datuk yang tidak boleh mewarisi.

[Kesimpulan]

Maka, terdapat lebih daripada tiga puluh keadaan di mana wanita mendapat bahagian yang sama seperti lelaki, atau lebih banyak daripadanya, atau dia mewarisi sedangkan waris lelaki yang setara dengannya tidak mewarisi, berbanding dengan hanya empat keadaan khusus di mana wanita mewarisi separuh bahagian lelaki.

Itulah hasil penelitian terhadap keadaan-keadaan dan persoalan-persoalan pusaka dalam ilmu Faraid. Maka, saya berpendapat bahawa syubhah ini telah pun hilang selepas penjelasan-penjelasan ini bagi setiap orang yang insaf dan jujur dengan dirinya sendiri. Kita memohon kepada Allah akan pertolongan dan pemeliharaan-Nya. Segala puji bagi Allah, Tuhan sekalian alam.

Sumber:

Al-Bayan Li Ma Yashghal al-Azhan oleh Syeikh Dr Ali Juma’ah.

Terjemahan al-Sittin al-Mas’alah karya Imam Imam Ahmad al-Zahid

 

Dengan nama Allah, Yang Maha Pemurah, lagi Maha Penyayang

[Kepentingan Ilmu Fardu Ain]

Ini adalah penjelasan tentang perkara-perkara fardu yang wajib diketahui menurut mazhab Imam al-Syafi'i, semoga Allah merahmatinya.

Rasulullah sallahu ‘alaihi wasallam bersabda: "Menuntut ilmu itu fardu (wajib) ke atas setiap Muslim dan Muslimah."

Ibnu 'Abbas – semoga Allah meredai keduanya - berkata: "Cukuplah bagimu daripada ilmu agama itu dengan engkau mengetahui apa yang tidak boleh engkau jahil tentangnya."

Para ulama - semoga Allah Ta'ala merahmati mereka - berkata: "Sesiapa yang solat dalam keadaan jahil tentang kaifiat (cara) wuduk dan solat, maka tidak sah solatnya, sekalipun kebetulan bertepatan dengan yang sah pada keduanya."

Nabi sallahu ‘alaihi wasallam bersabda: "Sesiapa yang Allah kehendaki kebaikan baginya, nescaya akan Dia berikannya kefahaman (fiqh) dalam agama".

Nabi sallahu ‘alaihi wasallam bersabda: "Tidaklah Allah disembah dengan sesuatu yang lebih utama daripada kefahaman (fiqh) di dalam agama".

[Asas-Asas Iman]

Asas-asas iman kepada Allah Subhanahu wa Ta'ala ada lapan, yang wajib diketahui oleh seorang hamba dengan hatinya, iaitu bahawa Allah Subhanahu wa Ta'ala:

1 - Hidup.

2 - Berkuasa.

3 - Berkata-kata.

4 – Mendengar.

5 - Melihat

6 – Mengetahui.

7 – Berkehendak.

8 - Kekal.

[Asas-Asas Islam]

Asas-asas Islam ada lima:

1 - Persaksian bahawa tiada Tuhan selain Allah dan bahawa Nabi Muhammad itu pesuruh Allah.

2 - Mendirikan solat.

3 - Menunaikan zakat.

4 - Berpuasa pada bulan Ramadan.

5 - Menunaikan haji ke Baitullah bagi sesiapa yang berkemampuan.

[Hukum dan Cara Istinjak]

Istinjak itu wajib bagi setiap sesuatu yang keluar dari dua jalan (qubul dan dubur) yang kotor, dengan menggunakan air atau batu, atau apa-apa yang boleh menggantikan kedua-duanya daripada setiap benda yang keras lagi suci, yang dapat menghilangkan najis, bukan dengan sesuatu yang boleh dimakan, bukan dengan sesuatu yang dimuliakan dan bukan dengan yang basah.

[Doa Masuk dan Keluar Tandas]

Membaca doa ketika masuk ke tandas:

بِاسْمِ اللَّهِ، اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْخُبْثِ وَالْخَبَائِثِ

“Dengan nama Allah, ya Allah, sesungguhnya aku berlindung dengan-Mu daripada syaitan-syaitan jantan dan syaitan-syaitan betina.”

Apabila keluar, membaca doa:

غُفْرَانَك الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَذْهَبَ عَنِّي الْأَذَى وَعَافَانِي

“Aku memohon keampunan-Mu. Segala puji bagi Allah yang telah menghilangkan daripadaku kotoran dan telah menyihatkan aku.”

[Fardu-fardu Wuduk]

Fardu-fardu wuduk ada enam:

1 - Niat di dalam hati dan wajib menyertakannya ketika membasuh bahagian pertama daripada muka.

2 - Membasuh muka, dari tempat tumbuh rambut kepala yang kebiasaannya hingga ke penghujung dagu pada panjangnya dan dari anak telinga ke anak telinga pada lebarnya.

Wajib membasuh sebahagian daripada kepalanya, bawah rahang dan dagunya.

Wajib juga membasuh setiap bulu mata, kening, misai, bulu di bawah bibir, jambang, dan bahagian luar dan dalam bagi janggut yang nipis, serta bahagian luar bagi janggut tebal yang terjurai.

3 - Membasuh kedua-dua tangannya berserta kedua-dua sikunya.

4 - Menyapu sebahagian kecil kulit kepala atau rambut yang tidak melepasi had kepala jika ditarik.

5 - Membasuh kedua-dua kakinya berserta kedua-dua buku lalinya.

6 - Tertib.

[Amalan Sunat dalam Wuduk]

Apa-apa selain daripada itu adalah amalan sunat, seperti:

1 - Membaca Bismillah.

2 - Membasuh kedua-dua tapak tangan sebanyak tiga kali.

3 - Berkumur-kumur.

4 - Memasukkan air ke dalam hidung (istinsyaq).

5 - Menyapu seluruh kepala.

6 - Menyapu bahagian luar dan dalam kedua-dua telinga dengan air yang baru dan selainnya.

[Perkara yang Membatalkan Wuduk]

Wuduk itu terbatal dengan lima perkara:

1 - Sesuatu yang keluar dari dua jalan (qubul dan dubur).

2 - Tidur dalam keadaan tidak tetap punggungnya di lantai.

3 - Hilang akal disebabkan mabuk, gila, atau pitam.

4 - Menyentuh kulit wanita dewasa yang bukan mahram.

5 - Menyentuh zakar atau faraj dan lubang dubur, dengan bahagian dalam tapak tangan atau bahagian dalam jari-jemari, sama ada kepunyaan sendiri atau orang lain.

[Fardu-fardu Mandi Wajib]

Fardu-fardu mandi wajib:

1 – Niat.

2 - Meratakan air ke seluruh badan dan kulitnya, sehinggalah ke bahagian bawah kulup orang yang tidak berkhatan, bahagian dalam kedua-dua telinga dan lubangnya serta lubang (tindikan) padanya, bahagian dalam pusat dan punggungnya

3 - Menghilangkan najis jika ada pada badannya.

[Sunat-sunat Mandi Wajib]

Apa-apa selain daripada itu adalah amalan sunat, seperti:

1 - Membaca Bismillah.

2 - Membasuh kedua-dua tapak tangan sebanyak tiga kali.

3 - Berkumur-kumur.

4 - Memasukkan air ke dalam hidung.

5 - Berwuduk dan selainnya.

[Perkara Haram Ketika Berhadas]

Haram ketika berhadas lima perkara:

1 – Solat.

2 – Tawaf.

3 - Khutbah Jumaat.

4 - Menyentuh Mushaf.

5 – Membawanya, kecuali jika ia dibawa bersama barangan lain.

[Perkara Haram Ketika Berjunub]

Haram ketika berjunub lapan perkara:

1-5 - Apa yang haram ketika berhadas.

6 - Membaca al-Quran – kecuali apa yang dikecualikan daripadanya, seperti: membaca ‘Bismillah’ ketika makan, ‘Alhamdulillahi Rabbil 'alamin’ setelah selesai makan dan ‘Inna lillahi wa inna ilaihi raji'un’ ketika ditimpa musibah, dengan mengucapkannya bertujuan untuk mengambil berkat.

7 - Duduk di dalam masjid.

8 - Berulang-alik di dalamnya.

[Perkara Haram Ketika Haid]

Haram ketika haid sepuluh perkara:

1-8 - Apa yang haram ketika berjunub.

9 – Berpuasa.

10 - Talak.

[Tayammum: Hukum, Syarat dan Rukun]

Perkara yang mengharuskan tayammum ialah:

1 – Keuzuran.

2 - Ketidakmampuan menggunakan air.

Syarat-syaratnya:

1 - Masuk waktu.

2 - Mencari (air) jika perlu.

3 - Debu tanah yang suci.

Fardu-fardunya ada empat:

1 - Niat untuk mengharuskan solat.

2 - Menyapu muka.

3 - Menyapu kedua-dua tangan berserta siku.

4 - Tertib.

Sunat-sunatnya:

1 - Membaca Bismillah.

2 - Mendahulukan yang kanan daripada yang kiri.

3 - Menipiskan debu.

4 - Melakukannya secara berturut-turut dan selainnya.

[Perkara yang Membatalkan Tayammum]

Ia terbatal dengan apa-apa yang membatalkan wuduk.

Seseorang itu bertayammum untuk setiap solat fardu.

Dia boleh solat dengannya apa sahaja solat sunat yang dia mahu, sebelum solat (fardu) dan selepasnya, di dalam waktu (solat fardu tersebut) mahupun selepasnya.

[Syarat Wajib Solat]

Adapun solat, maka syarat-syarat wajibnya ada empat:

1 – Islam.

2 – Baligh.

3 – Berakal.

4 - Suci daripada haid dan nifas.

[Syarat Sah Solat]

Syarat-syarat sahnya ada lapan:

1 – Tamyiz.

2 - Mengetahui kewajipannya.

3 - Membezakan fardu-fardunya daripada sunat-sunatnya.

4 - Mengetahui masuknya waktu secara yakin atau sangkaan.

5 - Menutup aurat.

Aurat lelaki dan hamba perempuan ialah apa yang di antara pusat dan lutut dan aurat wanita merdeka ialah seluruh badannya kecuali muka dan kedua-dua tapak tangan, bahagian luar dan dalamnya.

6 - Menghadap kiblat, kecuali ketika dalam ketakutan yang bersangatan dan solat sunat dalam permusafiran.

7 - Suci badan.

8 - Suci pakaian dan tempat solat.

[Fardu-fardu Solat]

Fardu-fardu solat ada lapan belas:

1 – Niat.

2 – Takbiratulihram.

3 - Berdiri bagi yang mampu.

4 - Membaca al-Fatihah.

5 – Rukuk.

6 – Tamakninah (diam sebentar) padanya.

7 – Iktidal.

8 - Tamakninah padanya.

9 – Sujud.

10 - Tamakninah padanya.

11 - Duduk di antara dua sujud.

12 - Tamakninah padanya.

13 - Duduk untuk Tasyahud akhir.

14 - Membaca Tasyahud di dalamnya.

15 - Berselawat ke atas Nabi sallahu ‘alaihi wasallam di dalamnya.

16 – Tertib.

17 - Mualat (berturut-turut).

18 - Salam yang pertama.

[Lafaz-lafaz Tasyahud]

Lafaz-lafaz Tasyahud ada lima kalimah:

1 -  التَّحِيَّاتُ لِلَّهِ

“Segala kehormatan bagi Allah.”

2 - السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبِيُّ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَكَاتُهُ

“Salam sejahtera ke atasmu wahai Nabi, serta rahmat Allah dan keberkatan-Nya.”

3 - السَّلَامُ عَلَيْنَا وَعَلَى عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِينَ

“Salam sejahtera ke atas kami dan ke atas hamba-hamba Allah yang soleh.”

4 - أَشْهَدُ أَنَّ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ، وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ

“Aku bersaksi bahawa tiada Tuhan selain Allah dan aku bersaksi bahawa Nabi Muhammad itu pesuruh Allah.”

5 - اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ

“Ya Allah, limpahkanlah rahmat ke atas Nabi Muhammad.”

Inilah yang wajib.

Lafaz "وآلِه" (dan ke atas keluarganya) dan apa yang selepasnya adalah sunat.

[Pembahagian Fardu Solat]

Fardu-fardu solat terbahagi kepada tiga bahagian:

1 – Hati.

2 – Lidah.

3 - Anggota badan.

Yang pertama (hati) ialah niat.

Yang kedua (lidah) ialah takbiratulihram, membaca al-Fatihah, Tasyahud, berselawat ke atas Nabi sallahu ‘alaihi wasallam dan salam yang pertama.

Yang ketiga (anggota badan) ialah baki fardu-fardu yang lain.

[Sunat Ab‘adh dalam Solat]

Sunat-sunat solat pula terbahagi kepada Ab'adh dan Hai'at.

Maka sunat-sunat Ab'adh ada enam:

1 – Qunut.

2 - Berdiri untuknya (Qunut).

3 - Tasyahud Awal.

4 - Duduk untuknya (Tasyahud Awal).

5 - Berselawat ke atas Nabi sallahu ‘alaihi wasallam di dalamnya (Tasyahud Awal).

6 - Berselawat ke atas keluarga Nabi pada Tasyahud Akhir.

[Lafaz Qunut Subuh]

Lafaz-lafaz Qunut ialah:

اللَّهُمَّ اهْدِنِي فِيمَنْ هَدَيْتَ، وَعَافِنِي فِيمَنْ عَافَيْتَ، وَتَوَلَّنِي فِيمَنْ تَوَلَّيْتَ، وَبَارِكْ لِي فِيمَا أَعْطَيْتَ، وَقِنِي شَرَّ مَا قَضَيْتَ، فَإِنَّكَ تَقْضِي وَلَا يُقْضَى عَلَيْكَ، وَإِنَّهُ لَا يَذِلُّ مَنْ وَالَيْتَ، وَلَا يَعِزُّ مَنْ عَادَيْتَ، تَبَارَكْتَ رَبَّنَا وَتَعَالَيْتَ، وَصَلَّى اللَّهُ عَلَى النَّبِيِّ الأُمِّيِّ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ وَصَحْبِهِ وَسَلَّمَ.

“Ya Allah, berilah aku petunjuk sepertimana orang yang telah Engkau beri petunjuk. Afiatkanlah aku sepertimana orang yang telah Engkau afiatkan. Pimpinlah aku sepertimana orang yang telah Engkau pimpin. Berkatilah untukku pada apa yang telah Engkau kurniakan. Peliharalah aku daripada keburukan yang telah Engkau tentukan. Kerana sesungguhnya Engkaulah yang menentukan dan bukan yang ditentukan ke atas-Mu. Sesungguhnya tidak akan hina orang yang Engkau pimpin, dan tidak akan mulia orang yang Engkau musuhi. Maha Berkat Engkau wahai Tuhan kami dan Maha Tinggi. Semoga Allah melimpahkan rahmat dan keselamatan ke atas Nabi yang Ummi, Muhammad, serta keluarga dan sahabatnya.”

[Sunat Hai’at dalam Solat]

Sunat-sunat Ab'adh yang enam itu, jika seseorang meninggalkannya sama ada dengan sengaja atau terlupa, dia sunat melakukan sujud sahwi. Jika dia meninggalkan sujud sahwi itu, tiada apa-apa ke atasnya.

Sunat-sunat Hai'at pula, tidak disunatkan sujud kerana terlupa melakukannya dan ia banyak, antaranya:

1 - Mengangkat kedua-dua tangan ketika takbiratulihram separas kedua-dua bahu.

2 - Meletakkan tangan kanan di atas tangan kiri, di bawah dada dan di atas pusat.

3 - Memandang ke tempat sujudnya.

4 - Membaca doa iftitah dan yang paling ringkas ialah:

اللَّهُ أَكْبَرُ كَبِيرًا، وَالْحَمْدُ لِلَّهِ كَثِيرًا، وَسُبْحَانَ اللَّهِ بُكْرَةً وَأَصِيلًا

“Allah Maha Besar dengan sebesar-besarnya. Segala puji bagi Allah dengan sebanyak-banyaknya. Maha Suci Allah pada waktu pagi dan petang.”

Dan selainnya daripada amalan-amalan sunat yang masyhur.

[Perkara yang Membatalkan Solat]

Perkara yang membatalkan solat ada sepuluh perkara:

1 - Berhadas dengan sengaja atau terlupa.

2 - Jatuhnya najis yang basah atau kering ke atas badan atau pakaiannya tanpa dihilangkan dengan serta-merta.

3 - Terbukanya aurat jika tidak ditutup dengan serta-merta.

4 - Bercakap dengan sengaja.

5 - Perbuatan yang banyak, seperti tiga langkah atau tiga gerakan berturut-turut, dan lompatan yang keterlaluan.

6 - Makan dan minum dengan sengaja.

7 - Membelakangi kiblat.

7 - Mengubah niat.

8 - Ketawa terbahak-bahak, menangis (sehingga keluar suara), menghembus angin (dengan hidung atau mulut sehingga keluar bunyi), merintih dan berdehem, kecuali ketika membaca al-Fatihah atau Tasyahud Akhir, apabila terhalang daripada membacanya secara sir (perlahan), disebabkan kahak dan seumpamanya.

9 - Memotong rukun sebelum menyempurnakannya.

10 - Menambah fardu daripada fardu-fardunya dengan sengaja, kecuali pada al-Fatihah dan Tasyahud akhir.

[Beza Solat Lelaki dan Wanita]

Wanita adalah seperti lelaki dalam semua yang telah disebutkan, cuma bezanya:

1 - Dia tidak perlu melaungkan azan atau iqamah. Jika dia azan atau iqamah, ia adalah harus, tetapi tidak dengan suara yang tinggi.

2 - Dia mengangkat kedua-dua tangannya ketika takbiratulihram sehingga ke paras dadanya, manakala lelaki sehingga ke cuping telinganya.

3 - Dia merapatkan sebahagian badannya dengan sebahagian yang lain ketika rukuk dan sujud, berbeza dengan lelaki.

4 - Dia tidak menyaringkan bacaannya. Jika dia menyaringkannya seorang diri atau di hadapan wanita-wanita lain atau mahramnya, ia adalah harus.

5 - Jika dia perlu menegur dalam solat, dia menepuk bahagian dalam tapak tangan kanannya ke atas bahagian belakang tapak tangan kirinya.

6 - Dia duduk di dalam solat secara iftirasy, dalam semua duduk dalam solat (kecuali Tahiyat Akhir). Jika dia duduk bersila, ia adalah harus.

[Fardu-fardu Solat Jenazah]

Fardu-fardu solat jenazah ada sebelas:

1 - Berdiri bagi yang mampu.

2 – Niat.

3 - Menyertakan kefarduannya (semasa niat) dengan berkata: “Aku solat ke atas jenazah ini, yang telah difardukan, sebagai imam atau makmum.”

4-7 - Empat kali takbir.

8 - Membaca al-Fatihah.

9 - Berselawat ke atas Nabi sallahu ‘alaihi wasallam.

10 - Doa yang paling ringkas untuk si mati:

اللَّهُمَّ اغْفِرْ لَهُ وَارْحَمْهُ

Ya Allah, ampunilah dia dan rahmatilah dia.

11 - Salam yang pertama.

Disyaratkan menanggalkan kedua-dua seliparnya (dalam solat) jika kedua-duanya bernajis dan dia boleh berdiri di atas bahagian luarnya jika kedua-duanya suci.

[Kewajipan Zakat]

Zakat itu wajib pada apa yang telah diwajibkan ke atasnya, dengan nisabnya yang diketahui.

[Kewajipan Puasa Ramadan]

Puasa Ramadan adalah wajib.

Fardu-fardunya:

1 - Melihat anak bulan.

2 - Atau menyempurnakan bulan Syaaban tiga puluh hari.

[Rukun dan Perkara yang Membatalkan Puasa]

Rukun-rukunnya:

1 - Niat bagi setiap malam.

2 - Menahan diri daripada perkara-perkara yang membatalkan puasa iaitu:

i) Makan.

ii) Minum.

iii) Jimak.

iv) Mengeluarkan mani kerana bersentuhan atau onani.

v) Setiap benda yang masuk ke dalam rongga melalui saluran yang terbuka.

(Semua itu dilakukan) dalam keadaan dia mengetahui akan pengharamannya, ingat bahawa dia sedang berpuasa dan dengan pilihan sendiri.

[Kewajipan Menunaikan Haji]

Haji adalah wajib ke atas sesiapa yang berkemampuan untuk menunaikannya. Hukum-hakamnya adalah termaklum di dalam kitab-kitab Fiqh.

Ilmu al-Jarh wa al-Ta’dil (8) - Definisi 'Adalah

a - Definisi ‘Adalah

Dari segi istilah ‘adalah ialah kelayakan untuk diterima kesaksian dan periwayatannya daripada Nabi SAW.

Kriteriannya secara ringkas ialah: Suatu sifat yang mendorong pemiliknya untuk bertakwa, menjauhi segala dosa dan apa-apa yang mencemarkan maruah (muru'ah) di sisi manusia.

Syarat-syarat 'Adalah:

Disyaratkan padanya perkara-perkara berikut:

1 - Islam:

Berdasarkan firman Allah Ta'ala: “(Orang yang dijadikan saksi mesti) daripada kalangan saksi-saksi yang kamu redai.” [Al-Baqarah: 282].

Orang bukan Islam sudah tentu bukan daripada golongan yang diredai.

2 - Baligh:

Kerana ia merupakan asas untuk menanggung tanggungjawab, melaksanakan kewajipan dan meninggalkan perkara-perkara yang dilarang.

3 - Berakal:

Kerana ia adalah suatu kemestian untuk mencapai sifat benar dan ketepatan dalam pertuturan.

4 - Takwa:

Iaitu menjauhi dosa-dosa besar dan meninggalkan perbuatan berterusan melakukan dosa-dosa kecil.

Adapun dosa-dosa besar, melakukannya adalah kefasikan secara pasti. Demikian juga berterusan melakukan dosa-dosa kecil, kerana perbuatan berterusan itu menjadikannya sebagai dosa besar – kita berlindung kepada Allah – sepertimana kata para ulama: “Tiada dosa kecil jika dilakukan secara berterusan.”

Dalil disyaratkannya takwa adalah firman Allah Ta'ala: “Wahai orang-orang yang beriman! Jika datang kepada kamu seorang fasik membawa sesuatu berita, maka selidikilah (kebenarannya) [Al-Hujurat: 6]

Firman Allah Ta'ala: “Dan persaksikanlah dengan dua orang saksi yang adil di antara kamu.”[At-Talaq: 2]

Firman Allah Ta'ala: “Daripada kalangan saksi-saksi yang kamu redai.” [Al-Baqarah: 282].

Ayat-ayat ini, sekalipun berkaitan dengan urusan harta dan seumpamanya, maka sesungguhnya periwayatan hadis adalah agama. Sepertimana kata Imam Ibnu Sirin: “Sesungguhnya ilmu ini adalah agama, maka hendaklah seseorang itu melihat daripada siapa dia mengambil agamanya.”

Oleh itu, periwayatan hadis lebih utama daripada urusan harta untuk disyaratkan dengan syarat-syarat ini.

5 - Bersifat dengan Muru'ah (maruah):

Meninggalkan apa yang mencemarkannya, iaitu setiap perkara yang merendahkan martabat seseorang dalam pandangan masyarakat yang baik, seperti: kencing di jalanan, banyak mengejek dan meremehkan orang lain.

Ini kerana sesiapa yang melakukan perbuatan sedemikian adalah seorang yang tidak ambil peduli dan kita tidak merasa yakin bahawa dia tidak akan memandang ringan dalam menyampaikan Hadis Nabi.

Sifat-sifat ini, apabila ada pada seorang perawi, maka diketahui keadilannya dan dia adalah seorang yang benar. Ini kerana apabila sifat-sifat ini terkumpul, ia akan mendorong pemiliknya untuk berkata benar dan menjauhkannya daripada berdusta, disebabkan adanya pendorong-pendorong dari sudut agama, sosial, dan psikologi, di samping kesedaran penuh terhadap tindakannya dan kemampuan menanggung tanggungjawab.

Penetapan 'Adalah:

Ibnu al-Salah berkata: "Keadilan seorang perawi ditetapkan adakalanya dengan penegasan para ulama yang menilai ('mu'addilin) akan keadilannya dan adakalanya ditetapkan melalui kemasyhuran. Maka sesiapa yang masyhur keadilannya di kalangan ahli hadis atau seumpamanya dan tersebar pujian terhadapnya sebagai seorang yang dipercayai (thiqah) dan amanah, maka cukuplah dengan itu tanpa memerlukan bukti yang menyatakan keadilannya secara jelas. Inilah pendapat yang sahih dalam mazhab al-Syafi'i dan ia menjadi pegangan dalam ilmu Usul Fiqh."

Di antara mereka yang masyhur keadilannya ialah:

1 - Sufyan bin Sa'id al-Thawri (wafat tahun 161 H).

2 - Abd al-Rahman bin 'Amr al-Awza'i (wafat tahun 157 H).

3 - Imam Muhammad bin Idris al-Syafi'i (wafat tahun 204 H).

4 - Imam Ahmad bin Hanbal al-Syaibani (wafat tahun 241 H).

5 - Laith bin Sa'd al-Misri (wafat tahun 175 H).

6 - Syu'bah bin al-Hajjaj (wafat tahun 160 H).

7 - 'Abdullah ibn al-Mubarak (wafat tahun 181 H).

8 - Waki' bin al-Jarrah (wafat tahun 197 H).

9 - Yahya bin Ma'in (wafat tahun 233 H).

10 - 'Ali bin al-Madini (wafat tahun 234 H).

Sesiapa yang setara dengan mereka dari segi kemasyhuran nama dan keteguhan dalam urusan agama, maka tidak perlu dipersoalkan tentang keadilan mereka. Hanyasanya yang dipersoalkan ialah keadilan orang yang tersembunyi keadaanya.

Ahmad bin Hanbal pernah ditanya tentang Ishaq bin Rahuyah, lalu beliau berkata: “Patutkah orang seperti Ishaq dipersoalkan?!”

Ibnu Ma'in ditanya tentang Abu 'Ubaid, lalu beliau berkata: “Patutkah orang sepertiku ditanya tentang Abu 'Ubaid?! Abu 'Ubaidlah yang (sepatutnya) bertanya tentang orang lain.”

Demikian juga, keadilan ditetapkan melalui periwayatan oleh sesiapa yang beriltizam dengan kesahihan di dalam kitabnya, seperti al-Syaikhain (al-Bukhari dan Muslim) dan selain mereka berdua.

Maka, sekiranya mereka adalah daripada kalangan perawi al-Syaikhain, mereka dianggap adil sehinggalah terbukti pada salah seorang daripada mereka terdapat kritikan (jarh), lalu akan diteliti keadaannya.

Cukuplah bagi seorang pengkaji untuk berkata: "Si Fulan adalah daripada perawi al-Syaikhain, atau salah seorang daripada mereka berdua" kerana umat telah menerima kedua-dua kitab mereka dengan penuh penerimaan. Sekalipun mereka berselisih pendapat sama ada ia memberikan kepastian akan kesahihan setiap hadis (di dalam kedua Sahih tersebut), namun sesungguhnya sangkaan yang kuat (zhan) itu telah terhasil.

Kecacatan 'Adalah:

1 - Hadis Perawi yang Kafir:

Tidak diterima hadis perawi yang kafir, bahkan wajib dia menjadi seorang Muslim ketika meriwayatkan hadis. Kerana sesungguhnya kekafiran adalah penyebab terbesar permusuhan terhadap agama dan penganutnya.

2 - Riwayat Kanak-kanak atau Orang Gila:

Tidak diterima riwayat kanak-kanak dan orang gila kerana kedua-duanya tidak dipertanggungjawabkan. Maka, boleh jadi kanak-kanak itu sengaja berdusta atas sebab ini, atau memandang ringan (dalam periwayatan). Orang gila lebih utama (untuk ditolak) kerana dia dari asalnya lagi telah kehilangan syarat ketepatan (dhabit) dalam riwayat.

3 - Riwayat Orang Fasik:

Tidak diterima khabar orang fasik yang melakukan maksiat dan keluar dari ketaatan kepada Allah Ta'ala, sekalipun tidak kelihatan padanya sifat berdusta. Kecuali jika dia berhenti daripada dosanya, bertaubat dengan taubat nasuha dan keadaannya berubah kepada keadaan takwa, maka sesungguhnya khabarnya diterima dan keadilannya kembali. Ini berdasarkan firman Allah Ta'ala: “Kecuali orang-orang yang bertaubat, beriman dan mengerjakan amal soleh, maka kejahatan mereka diganti Allah dengan kebajikan. Dan adalah Allah Maha Pengampun lagi Maha Penyayang.” [Al-Furqan: 70].

Adapun sesiapa yang tidak melakukan dosa besar dan tidak dikenali sebagai seorang yang berterusan atau memandang ringan terhadap dosa-dosa kecil, maka sesungguhnya hadisnya diterima dan diampunkan baginya apa-apa kesilapan kecil yang mungkin kelihatan daripadanya dan kekurangannya dimaafkan kerana kelebihannya.

4 - Riwayat Orang yang Bertaubat daripada Berdusta:

Riwayat orang yang bertaubat daripada berdusta dalam hadis adalah ditolak. Para ulama telah menetapkan bahawa khabar orang yang bertaubat daripada berdusta secara sengaja dalam hadis Rasulullah SAW adalah tidak diterima.

5 - Riwayat Orang yang Melakukan Bid'ah (Mubtadi'):

Yang dimaksudkan dengan bid'ah di sisi ahli hadis ialah bid'ah yang berkaitan dengan akidah, bukan bid'ah tambahan dalam bab-bab cabang (fiqh).

Mubtadi' ialah sesiapa yang dianggap fasiq kerana menyalahi akidah Sunnah.

Bid'ah terbahagi kepada dua bahagian:

- Bid'ah yang menyebabkan kekufuran.

- Bid'ah yang tidak menyebabkan kekufuran.

Adapun orang yang melakukan bid'ah yang dituduh dengan bid'ah yang menyebabkan kekufuran, maka riwayatnya ditolak secara sepakat, berbeza dengan pendapat orang yang menyelisihinya.

Manakala orang yang melakukan bid'ah yang tidak sampai ke tahap keluar daripada agama dan melepaskan ikatan Islam, maka sebahagian ulama berkata mengenainya: Riwayatnya diterima sekiranya dia bukan seorang yang menyeru kepada bid'ahnya. Ini adalah pandangan ramai atau majoriti ulama.

Ibnu Hibban berkata: “Peyeru kepada bid'ah tidak boleh dijadikan hujah di sisi imam-imam kami secara keseluruhannya. Aku tidak mengetahui ada perbezaan pendapat di kalangan mereka mengenainya.”

6 - Riwayat orang yang mengambil upah atas meriwayatkan hadis:

Telah menjadi amalan para Sahabat dan Tabi'in - semoga Allah meredai mereka - untuk meriwayatkan hadis kepada orang ramai dengan mengharapkan ganjaran daripada Allah, sehinggakan tersebar kata-kata mereka: “Ajarlah secara percuma sebagaimana engkau diajar secara percuma.”

Kemudian, datanglah sebahagian perawi lalu mereka menyalahi kebiasaan ini, dan mula mengambil bayaran daripada para pelajar mereka untuk memperdengarkan hadis. Perbuatan ini telah menimbulkan rasa tidak senang di kalangan ulama hadis dan para pakarnya. Mereka mengecamnya dan memberi amaran agar tidak mendengar riwayat daripada mereka yang meniagakan periwayatan hadis, kerana perbuatan mereka ini mencemarkan maruah dan kerana dibimbangi sikap tamak terhadap bayaran akan mendorong seseorang daripada mereka untuk jatuh ke dalam syubhah berdusta atau berdusta secara terang-terangan agar diminati (orang ramai).

Akan tetapi, sebahagian para penghafal hadis yang dipercayai (thiqah) telah didesak oleh kesempitan hidup mereka untuk mengambil upah, kerana mereka menjadi tumpuan para penuntut ilmu, sehinggakan kesibukan mereka dengan ilmu dan penyebarannya telah menghalang mereka daripada mencari rezeki untuk keluarga mereka. Maka, para pakar hadis telah memaafkan mereka atas perkara itu kerana diketahui akan sifat benar dan amanah mereka, seperti: Abu Nu'aim al-Fadhl bin Dukain. Beliau adalah salah seorang guru Imam al-Bukhari dan 'Ali bin 'Abd al-'Aziz al-Makki dan beliau adalah salah seorang guru al-Nasa'i. Abu Nu'aim berkata: “Mereka mencelaku kerana mengambil upah, sedangkan di rumahku ada tiga belas orang dan tiada sekeping roti pun di rumahku!.”

Selain daripada segelintir golongan yang mengambil upah atas penyampaian hadis, seluruh ahli hadis yang lain tetap berpegang pada amalan menolak upah dan mereka telah menunjukkan teladan yang sangat mulia dalam hal ini.

Sumber:

Al-Muyassar Fi 'Ilm al-Jarh Wa al-Ta'dil oleh Sayyid Abdul Majid al-Ghauri. 

Baca juga: 

Ilmu al-Jarh wa al-Ta’dil (9) - Definisi Dhabt

Risalah Tauhid Imam al-Bajuri

[Mukadimah]

Segala puji bagi Allah Tuhan sekalian alam, dan selawat serta salam ke atas Rasulullah sallahu ‘alaihi wasallam. Selepas itu, berkata hamba yang berhajat kepada rahmat Tuhannya Yang Maha Mengetahui lagi Maha Melihat, Ibrahim al-Bajuri yang serba kekurangan:

Telah meminta kepadaku sebahagian saudara - semoga Allah memperbaiki keadaanku dan keadaan mereka - supaya aku menulis untuknya satu risalah ringkas yang merangkumi sifat-sifat Allah dan lawannya, serta apa yang harus bagi-Nya Ta'ala dan mengenai apa yang wajib bagi para rasul, apa yang mustahil bagi mereka dan apa yang harus.

Maka aku penuhi permintaannya itu, lalu aku berkata dengan taufik Allah: Wajib ke atas setiap mukallaf untuk mengetahui apa yang wajib bagi Allah Ta'ala, apa yang mustahil dan apa yang harus.

[Sifat Wajib, Mustahil dan Harus Bagi Allah]

1 - Maka wajib bagi Allah Ta'ala sifat Wujud.

Lawannya ialah ketiadaan (‘adam).

Dalil bagi sifat ini ialah kewujudan makhluk-makhluk ini.

2 - Wajib bagi Allah Ta'ala sifat Qidam, yang bermaksud Allah tiada permulaan.

Lawannya ialah baharu (huduth).

Dalilnya ialah sekiranya Allah baharu, nescaya Allahmemerlukan kepada yang mengadakanNya dan ini adalah mustahil.

3 - Wajib bagi Allah Ta'ala sifat Baqa', yang bermaksud AllahTa'ala tiada pengakhiran.

Lawannya ialah fana.

Dalilnya ialah sekiranya Allahfana, nescaya Allah adalah baharu dan ini adalah mustahil.

4 - Wajib bagi Allah Ta'ala sifat Mukhalafah lil Hawadith, yang bermaksud Allah tidak serupa dengan makhluk. Maka tiada bagi-Nya tangan, mata, telinga atau lain-lain daripada sifat-sifat makhluk.

Lawannya ialah persamaan (mumathalah).

Dalilnya ialah sekiranya Allah serupa dengan makhluk, nescaya Allahadalah makhluk dan ini adalah mustahil.

5 - Wajib bagi Allah Taala sifat Qiyamuhu Bi Nafsir (Berdiri dengan Sendiri-Nya), yang bermakna bahawa Allah Taala tidak berhajat kepada tempat dan tidak pula kepada yang menjadikan.

Lawannya ialah berhajat kepada tempat dan yang menjadikan.

Dalilnya ialah, sekiranya Allah berhajat kepada tempat, nescaya Allah adalah sifat dan keadaan-Nya sebagai sifat adalah mustahil. Sekiranya Allah berhajat kepada yang menjadikan, nescaya Allah adalah baharu dan keadaan-Nya sebagai sesuatu yang baharu adalah mustahil.

Wajib bagi Allah Taala sifat Esa pada Zat, pada Sifat dan pada Perbuatan.

Makna Esa pada Zat ialah Zat-Nya tidak tersusun daripada bahagian-bahagian yang banyak.

Makna Esa pada Sifat ialah Allah tidak mempunyai dua sifat atau lebih daripada jenis yang sama, seperti dua sifat Kuasa (Qudrah) dan sebagainya dan tiada bagi yang lain sifat yang menyerupai sifat-Nya Taala.

Makna Esa pada Perbuatan ialah tiada bagi selain-Nya suatu perbuatan pun.

Lawannya ialah berbilang-bilang (ta’addud).

Dalilnya ialah, bahawa jika Allah berbilang-bilang, nescaya tidak akan wujud sesuatu pun daripada makhluk-makhluk ini.

6 - Wajib bagi Allah Taala sifat Kuasa (Qudrah), iaitu sifat yang qadim yang ada pada Zat Allah Taala, yang dengannya Allah mengadakan dan meniadakan.

Lawannya ialah lemah (‘Ajz).

Dalilnya ialah, sekiranya Allah bersifat lemah, nescaya tidak akan wujud sesuatu pun daripada makhluk-makhluk ini.

7 - Wajib bagi Allah Taala sifat Berkehendak (Iradah), iaitu sifat yang qadim yang ada pada Zat Allah Taala, yang dengannya Allah menentukan perkara yang mumkin (boleh ada atau tiada) dengan kewujudan atau ketiadaan, atau dengan kekayaan atau kemiskinan, atau dengan ilmu atau kejahilan dan sebagainya.

Lawannya ialah terpaksa (karahah).

Dalilnya ialah, sekiranya Allah bersifat terpaksa, nescaya Allah lemah dan keadaan-Nya lemah adalah mustahil.

8 - Wajib bagi Allah Taala sifat Mengetahui (‘Ilm), iaitu sifat yang qadim yang ada pada Zat Allah Taala, yang dengannya Allah mengetahui segala sesuatu.

Lawannya ialah jahil.

Dalilnya ialah, sekiranya Allah jahil, nescaya Allah tidak berkehendak dan itu adalah mustahil.

9 - Wajib bagi Allah Taala sifat Hidup (Hayah), iaitu sifat yang qadim yang ada pada Zat Allah Taala, yang membolehkan-Nya untuk bersifat dengan Ilmu dan sifat-sifat yang lain.

Lawannya ialah mati.

Dalilnya ialah, sekiranya Allah mati, nescaya Allah tidak berkuasa, tidak berkehendak dan tidak mengetahui dan itu adalah mustahil.

10 & 11 - Wajib bagi Allah Taala Taala sifat Mendengar (Sama’) dan Melihat (Basar), iaitu kedua-duanya adalah sifat yang qadim yang ada pada Zat-Nya Taala, yang dengan kedua-duanya tersingkap segala yang wujud.

Lawan bagi kedua-duanya ialah Pekak dan Buta.

Dalilnya ialah firman-Nya Taala: “Dialah Yang Maha Mendengar lagi Maha Melihat.”

12 - Wajib bagi Allah Taala sifat Berkata-kata (kalam), iaitu sifat yang qadim yang ada pada Zat Allah Taala, yang tidak berhuruf dan tidak bersuara.

Lawannya ialah Bisu.

Dalilnya ialah firman-Nya Taala: “Allah telah berkata-kata kepada Nabi Musa dengan kata-kata (secara langsung).”

13 - Wajib bagi Allah Taala keadaan-Nya Berkuasa.

Lawannya ialah keadaan-Nya Lemah.

Dalilnya ialah dalil sifat Kuasa.

14 - Wajib bagi Allah Taala keadaan-Nya Berkehendak.

Lawannya ialah keadaan-Nya Terpaksa.

Dalilnya ialah dalil sifat Berkehendak.

15 - Wajib bagi Allah Taala keadaan-Nya Mengetahui.

Lawannya ialah keadaan-Nya Jahil.

Dalilnya ialah dalil sifat Mengetahui.

16 - Wajib bagi Allah Taala keadaan-Nya Hidup.

Lawannya ialah keadaan-Nya Mati.

Dalilnya ialah dalil sifat Hidup.

17 & 18 - Wajib bagi Allah Taala keadaan-Nya Mendengar lagi Melihat.

Lawan bagi kedua-duanya ialah keadaan-Nya Pekak dan Buta.

Dalilnya ialah dalil sifat Mendengar dan dalil sifat Melihat.

19 - Wajib bagi Allah Taala keadaan-Nya Berkata-kata.

Lawannya ialah keadaan-Nya Bisu.

Dalilnya ialah dalil sifat Berkata-kata.

20 - Sifat yang harus bagi Allah Taala ialah melakukan setiap perkara yang mumkin (boleh ada atau tiada) atau meninggalkannya.

Dalilnya ialah, sekiranya wajib ke atas-Nya Subhanahu wa Taala melakukan sesuatu perkara atau meninggalkannya, nescaya perkara yang harus itu menjadi wajib atau mustahil dan itu adalah mustahil.

[Sifat Wajib, Mustahil dan Harus Bagi Rasul]

1 - Wajib bagi para Rasul ‘alaihimus solatu wassalam sifat benar.

Lawannya ialah dusta.

Dalilnya ialah, sekiranya mereka berdusta, nescaya khabar daripada Allah Subhanahu wa Taala menjadi dusta dan itu adalah mustahil.

2 - Wajib bagi mereka ‘alaihimus solatu wassalam sifat amanah.

Lawannya ialah khianat.

Dalilnya ialah, sekiranya mereka khianat dengan melakukan perbuatan yang haram atau makruh, nescaya kita akan diperintahkan dengan yang seumpama itu dan tidak benar kita diperintahkan dengan perkara yang haram atau makruh.

3 - Wajib bagi mereka ‘alaihimus solatu wassalam menyampaikan (tabligh) apa yang mereka diperintahkan untuk menyampaikannya kepada makhluk.

Lawannya ialah menyembunyikannya.

Dalilnya ialah, sekiranya mereka menyembunyikan sesuatu daripada apa yang mereka diperintahkan untuk menyampaikannya, nescaya kita akan diperintahkan untuk menyembunyikan ilmu dan tidak benar kita diperintahkan dengannya kerana orang yang menyembunyikan ilmu itu dilaknat.

4 - Wajib bagi mereka ‘alaihimus solatu wassalam sifat bijaksana (fatanah).

Lawannya ialah bodoh.

Dalilnya ialah, sekiranya tiada pada mereka sifat bijaksana, nescaya mereka tidak akan mampu untuk menegakkan hujah ke atas lawan dan itu adalah mustahil kerana al-Quran telah menunjukkan di dalam banyak tempat tentang bagaimana mereka menegakkan hujah ke atas lawan.

5 – Sifat yang harus bagi mereka ‘alaihimus solatu wassalam ialah sifat-sifat kemanusiaan yang tidak membawa kepada kekurangan pada martabat mereka yang tinggi, seperti sakit dan seumpamanya.

Dalilnya ialah kerana ia disaksikan berlaku pada diri mereka ‘alaihimus solatu wassalam.

[Kewajipan Mengetahui Nasab Nabi]

Wajib ke atas seseorang untuk mengetahui nasab Nabi sallahu ‘alaihi wasallam dari pihak bapanya dan dari pihak ibunya.

Adapun nasabnya dari pihak bapanya, baginda ialah Sayyidina Muhammad bin Abdullah bin Abdul Muttalib bin Hashim bin Abdul Manaf bin Qusai bin Kilab bin Murrah bin Ka'b bin Lu'ay bin Ghalib bin Fihr bin Malik bin an-Nadr bin Kinanah bin Khuzaimah bin Mudrikah bin Ilyas bin Mudar bin Nizar bin Ma'ad bin Adnan. Tiada bagi nasab selepasnya (Adnan) sehingga kepada Nabi Adam sanad yang sahih dalam apa yang diriwayatkan.

Adapun nasabnya dari pihak ibunya, baginda ialah Sayyidina Muhammad bin Aminah binti Wahb bin Abd Manaf bin Zuhrah bin Kilab. Maka, nasab baginda dari pihak ibu bertemu dengan nasab dari pihak bapa pada datuknya, Kilab.

[Telaga dan Syafaat Nabi]

Antara perkara yang wajib juga diketahui ialah bahawa baginda mempunyai sebuah telaga (Haudh) dan baginda akan memberi syafaat pada hari pemutusan pengadilan. Syafaat ini adalah khusus bagi baginda.

[Kewajipan Mengenal Para Rasul]

Antara perkara yang wajib juga diketahui ialah mengenali para Rasul yang disebutkan di dalam al-Quran secara terperinci. Adapun selain mereka, maka wajib ke atasnya untuk mengenali mereka secara umum. Sebahagian ulama telah menyusun dalam bentuk nazam nama para Nabi yang wajib diketahui secara terperinci, lalu berkata:

Wajib ke atas setiap mukalaf untuk mengetahui, para anbiya yang telah dikenal pasti secara terperinci.

Dalam (ayat) 'Tilka Hujjatuna' terdapat lapan belas daripada mereka, dan berbaki tujuh lagi, dan mereka ialah:

Idris, Hud, Syu’aib, Soleh, dan juga Dzulkifli, Adam, dan ditutup dengan al-Mukhtar (Nabi Muhammad sallahu ‘alaihi wasallam).

[Keutamaan Kurun Nabi]

Antara perkara yang wajib diyakini juga ialah bahawa kurun baginda adalah sebaik-baik kurun, kemudian kurun yang selepasnya, kemudian kurun yang selepasnya.

[Anak-Anak Nabi]

Sewajarnya bagi seseorang untuk mengetahui anak-anak baginda, iaitu seramai tujuh orang menurut pendapat yang sahih: Sayyidina al-Qasim, Sayyidatina Zainab, Sayyidatina Ruqayyah, Sayyidatina Fatimah, Sayyidatina Ummu Kulthum, Sayyidina Abdullah yang digelar at-Tayyib dan at-Tahir dan Sayyidina Ibrahim.

Kesemua mereka adalah daripada Sayyidatina Khadijah al-Kubra, kecuali Sayyidina Ibrahim adalah daripada Mariyah al-Qibtiyyah.

[Penutup dan Doa]

Inilah akhir apa yang telah dipermudahkan oleh Allah dengan limpah kurnia dan kemurahan-Nya. Segala puji bagi Allah, Tuhan sekalian alam. Selawat dan salam ke atas junjungan kita Muhammad dan ke atas keluarga serta para sahabat baginda.