Takrif Ilmu Rijal:
Iaitu perbahasan-perbahasan menyeluruh untuk mengenal pasti
keadaan para perawi dari sudut penerimaan atau penolakan (riwayat) mereka,
serta segala perkara lain yang berkaitan dengan mereka, yang membawa kepada
kesimpulan tersebut.
Disebut “yang membawa kepada kesimpulan tersebut” kerana
pengetahuan untuk menerima atau menolak seseorang perawi tidak akan sempurna
melainkan melalui kajian-kajian yang mendalam dalam menentukan identitinya,
zamannya, guru-gurunya, dan murid-muridnya, serta memastikan ketepatan namanya,
nasabnya, kunyah-nya (gelaran menggunakan abu atau ummu),
dan laqab-nya (gelaran), di samping membezakan semua itu daripada
apa-apa yang mungkin dikelirukan dengannya.
Yang dimaksudkan dengan ‘rijal’ (lelaki) ialah para
perawi hadis yang terdiri daripada lelaki dan perempuan. Penggunaan istilah
‘rijal’ adalah atas dasar taghlib (generalisasi kerana kebanyakan perawi
hadis adalah lelaki).
Di sini akan diperkenalkan sebahagian daripada ilmu-ilmu ini
yang berfungsi untuk mengenal pasti keperibadian seseorang perawi, dengan
membahagikannya kepada dua bahagian:
Bahagian Pertama: Ilmu-ilmu berkaitan perawi dari sudut
sejarah.
Bahagian Kedua: Ilmu-ilmu berkaitan perawi dari sudut nama.
Bahagian Pertama:
Ilmu-ilmu berkaitan perawi dari sudut sejarah.
Kajian-kajian para ahli hadis telah merangkumi aspek-aspek
zaman yang berkaitan dengan para perawi dalam banyak ilmu. Akan disebutkan
tujuh daripadanya dan memperkenalkannya serta menyertakan di dalamnya ilmu-ilmu
lain yang berkait rapat dengannya:
1 - Ilmu Sejarah: iaitu Sejarah Para Perawi.
Dari segi bahasa, al-Tarikh bermaksud: penetapan
waktu bagi sesuatu perkara.
Menurut para ahli hadis pula, ia adalah: penjelasan tentang
waktu yang dengannya keadaan-keadaan (seseorang perawi) dapat dipastikan,
seperti tarikh kelahiran dan kematian, serta peristiwa-peristiwa dan
kejadian-kejadian berkaitan, yang membawa kepada natijah-natijah yang
bermanfaat seperti pujian (ta’dil), kritikan (jarh) terhadap
perawi, dan seumpamanya.
Ilmu sejarah para perawi adalah ilmu yang agung. Ia
merupakan asas bagi kajian-kajian sejarah mengenai para perawi hadis, dan ia
penting untuk menentukan sama ada sanad-sanad itu bersambung atau terputus,
serta untuk mendedahkan pembohongan sesetengah perawi.
Al-Hafiz Ibn Hajar berkata: “Sesungguhnya telah terbongkar
pembohongan sesetengah golongan yang mendakwa meriwayatkan daripada guru-guru
(tertentu), yang mana melalui (kajian) sejarah, ternyata dakwaan mereka adalah
palsu.
Antara kitab-kitab sejarah yang terpenting ialah:
1 - Al-Tarikh al-Kabir: karya Imam Muhammad bin
Ismail al-Bukhari (meninggal dunia pada tahun 256 H).
2 - Mashahir ‘Ulama’ al-Amsar: karya Imam Ibn Hibban
al-Busti (meninggal dunia pada tahun 354 H).
2 - Al-Tabaqat:
Dari segi bahasa, al-tabaqah bermaksud: sekumpulan
orang yang serupa dalam sesuatu sifat.
Dari segi istilah para ahli hadis pula: sekumpulan orang
yang sezaman apabila mereka serupa dari segi umur dan dari segi sanad, iaitu:
mengambil riwayat daripada guru-guru yang sama.
Kadang-kadang, cukuplah dengan perkongsian dalam mengambil
riwayat daripada guru-guru yang sama, dan perkara ini kebiasaannya berkait
rapat dengan kesamaan dari segi umur.
Faedah-faedahnya:
Ia mempunyai faedah-faedah yang penting, antaranya:
i) Membezakan antara para perawi yang serupa (namanya).
ii) Mengelakkan daripada berlakunya pertindihan antara
mereka.
iii) Mengetahui penjelasan tentang para mudallis
(perawi yang melakukan tadlis/menyembunyikan kecacatan sanad).
iv) Mengetahui hakikat sebenar perkataan seorang perawi: “daripada
si fulan”, adakah ia menunjukkan kesinambungan sanad (ittisal) atau
terputus sanad (inqita').
Karya-karya dalam bidang ini:
Karya terpenting yang dikarang dalam bidang ini ialah:
i) Al-Tabaqat al-Kubra oleh Imam Muhammad bin Sa'd (meninggal
dunia pada tahun 230 H).
ii) Al-Hafiz Ibn Hajar (meninggal dunia pada tahun 852 H)
juga memberikan penekanan dalam Taqrib al-Tahzib dengan menjelaskan tabaqah
(peringkat) bagi setiap perawi, dan usaha ini memberikan faedah yang sangat
besar.
Para ulama telah mengklasifikasikan tabaqat pada
zaman periwayatan kepada lima peringkat utama, iaitu:
a - Peringkat para sahabat, semoga Allah meredai mereka.
b - Peringkat para Tabi'in: iaitu mereka yang bertemu dengan
para sahabat Nabi sallahu ‘alaihi wasallam, dan antara mereka ialah:
Imam Abu Hanifah.
c - Peringkat Atba' al-Tabi'in (pengikut Tabi'in):
iaitu mereka yang bertemu dengan para Tabi'in, dan antara mereka ialah: Imam
Malik.
d - Peringkat Atba' Atba' al-Tabi'in, dan antara
mereka ialah: Imam al-Syafi'i.
e - Peringkat Atba' Atba' Atba' al-Tabi'in, dan dalam
kalangan mereka terdapat para imam besar dalam ilmu-ilmu Islam, semoga Allah
meredai mereka.
Al-Hafiz Syamsuddin al-Zahabi (meninggal dunia pada tahun
748 H) telah mengarang sebuah kitab ringkas dalam bidang ini yang dinamakannya Al-Mu'in
fi Tabaqat al-Muhaddithin, di mana beliau menjadikan setiap 25 tahun
sebagai ukuran bagi satu tabaqah.
3 - Al-Ikhwah wa al-Akhawat:
Iaitu mengenal pasti para perawi yang mempunyai hubungan
persaudaraan antara satu sama lain.
Faedahnya:
Antara faedahnya ialah apabila salah seorang daripada mereka
terkenal dengan periwayatan hadis, maka tidak akan timbul sangkaan bahawa
berlaku kesilapan dalam periwayatan hadis daripada saudaranya.
Contohnya:
Muhammad bin Sirin, Anas bin Sirin, dan Hafsah binti Sirin.
Begitu juga ‘Amr bin Syu’aib yang sangat masyhur, dan
saudaranya ‘Umar bin Syu’aib, serta Syu’aib juga.
4 - Al-Mudabbaj dan Riwayat al-Aqran sesama
mereka:
Al-Aqran ialah para perawi yang hampir sama dari segi
umur dan sanad.
Sebahagian ulama pula mencukupkan dengan syarat hampir sama
dari segi sanad sahaja.
Al-Hafiz Ibn Hajar berkata: “Maka jika seorang perawi dan
orang yang meriwayatkan daripadanya berkongsi dalam sesuatu perkara berkaitan
periwayatan, seperti umur, pertemuan (dengan guru), dan pengambilan (riwayat)
daripada guru-guru (yang sama), maka ia adalah jenis yang disebut sebagai:
Riwayat al-Aqran... Dan jika setiap seorang daripada dua qarin
(perawi yang sebaya) itu meriwayatkan daripada yang lain, maka ia adalah: Al-Mudabbaj.
Antara faedah-faedahnya:
i) Agar tidak disangka berlaku penambahan pada sanad, kerana
asalnya seorang murid meriwayatkan daripada gurunya. Maka, apabila dia
meriwayatkan daripada rakannya, mungkin orang yang tidak mengkaji ilmu jenis
ini akan menyangka bahawa penyebutan rakannya yang diriwayatkan daripadanya itu
adalah satu penambahan daripada penyalin kitab.
ii) Agar tidak disangka berlakunya penggantian ‘daripada’
dengan ‘dan’, iaitu agar pendengar atau pembaca sanad ini tidak tersalah sangka
bahawa asal riwayat itu ialah: "Telah memberitahu kami si fulan (dan) si
fulan", lalu dia tersilap dan berkata: "Telah memberitahu kami si
fulan (daripada) si fulan."
5 - Riwayat al-Akabir ‘an al-Asaghir:
Iaitu seorang perawi meriwayatkan daripada orang yang lebih
rendah daripadanya dari segi umur, atau penerimaan (hadis) daripada guru-guru,
dan kedudukan.
Mereka banyak melakukan perkara tersebut, kerana keghairahan
mereka terhadap ilmu.
Faedahnya:
Antara faedah penting ilmu ini ialah supaya tidak timbul
sangkaan bahawa sanad itu terbalik, atau disangka bahawa perawi (yang
meriwayatkan) itu lebih rendah (umur dan kedudukannya) berbanding orang yang
diriwayatkan daripadanya.
Di bawah jenis ini terangkum beberapa ilmu berkaitan para
perawi, antaranya:
a - Riwayat para sahabat daripada para tabi'in:
Contohnya: seperti riwayat sebahagian sahabat, antaranya:
‘Abdullah bin ‘Abbas, ‘Abdullah bin ‘Amr dan selain mereka berdua daripada Ka‘ab
al-Ahbar, mengenai sebahagian daripada kisah-kisah umat terdahulu yang beliau
sampaikan.
b - Riwayat para bapa daripada anak-anak:
Faedahnya: mengelakkan kesilapan dengan menyangka anak itu
adalah bapa, atau menyangka sanad itu terbalik.
Contohnya:
Antara contohnya dalam kalangan sahabat ialah: riwayat
al-‘Abbas bin ‘Abd al-Muttalib daripada anaknya, al-Fadhl bin ‘Abbas, semoga
Allah meredai mereka berdua, bahawa Rasulullah sallahu ‘alaihi wasallam
telah menjamakkan antara dua solat di Muzdalifah.
c - Riwayat Guru daripada Muridnya:
Antara tujuan para imam dalam hal ini adalah untuk
menonjolkan murid-murid mereka, dan mengukuhkan kepercayaan orang ramai
terhadap mereka.
Contohnya:
Contoh-contoh bagi perkara ini adalah banyak, antaranya
riwayat Imam al-Zuhri daripada Malik, begitu juga riwayat Yahya bin Sa'id
al-Ansari daripada Malik, dan riwayat Imam al-Bukhari daripada muridnya
al-Tirmizi.
6 - Riwayat Anak-anak daripada Bapa-bapa:
Ia terbahagi kepada dua bahagian:
Pertama: Riwayat anak daripada bapanya, dan ini sangat
banyak.
Kedua: Riwayat anak daripada bapanya daripada datuknya, dan
ia banyak, tetapi tidak sebanyak bahagian yang pertama.
Mengenali jenis riwayat ini adalah penting, kerana dalam
banyak keadaan, nama bapa dan datuk tidak disebutkan, sebaliknya hanya
dikatakan: Abu ‘Ubaidah daripada bapanya. Bapanya ialah ‘Abdullah bin Mas‘ud.
Atau, si fulan daripada bapanya daripada datuknya, dan kedua-dua mereka tidak
disebutkan.
Pada sebahagiannya, ada yang memerlukan penjelasan tentang
hakikat riwayat dalam sanad tersebut, atau hakikat siapa yang dimaksudkan
dengan 'datuknya'. Antaranya ialah riwayat Abu ‘Ubaidah bin Mas‘ud daripada
bapanya, sedangkan beliau tidak pernah mendengar hadis daripadanya.
Antara yang masyhur dibahaskan oleh para ahli hadis ialah
silsilah: ‘Amr bin Syu’aib daripada bapanya daripada datuknya (iaitu: ‘Amr bin
Syu’aib daripada bapanya Syu’aib daripada datuknya, iaitu datuk kepada Syu’aib
iaitu ‘Abdullah bin ‘Amr bin al-‘As).
Para ulama mempunyai banyak karya dalam jenis ini, dan yang
paling komprehensif ialah karangan al-Hafiz al-'Ala'i (meninggal dunia pada
tahun 761 H).
7 - Al-Sabiq wa al-Lahiq:
Iaitu apabila dua orang perawi berkongsi dalam meriwayatkan
daripada seorang perawi (yang sama), salah seorang daripada mereka meninggal
dunia lebih awal dan yang seorang lagi meninggal dunia lebih lewat, dan antara
(kematian) mereka berdua terdapat tempoh masa yang panjang.
Al-Hafiz Ibn Hajar berkata: “Jika dua orang berkongsi
(meriwayatkan) daripada seorang guru, dan kematian salah seorang daripada
mereka mendahului yang seorang lagi, maka ia adalah al-Sabiq wa al-Lahiq.
Antara contoh ulama terdahulu ialah bahawa al-Bukhari
meriwayatkan daripada muridnya Abu al-‘Abbas al-Sarraj beberapa perkara dalam
(bidang) sejarah dan selainnya, dan beliau (al-Bukhari) meninggal dunia pada
tahun dua ratus lima puluh enam (256 H), manakala orang terakhir yang
meriwayatkan daripada al-Sarraj secara mendengar langsung ialah Abu al-Husain
al-Khaffaf dan beliau meninggal dunia pada tahun tiga ratus sembilan puluh tiga
(393 H).
Kebiasaannya apa yang berlaku dalam hal ini ialah orang yang
didengar (riwayat) daripadanya itu mungkin hidup lama selepas (kewafatan) salah
seorang daripada dua perawi yang meriwayatkan daripadanya, sehingga sebahagian
orang-orang muda sempat mendengar (riwayat) daripadanya dan hidup untuk satu
tempoh yang panjang selepas mendengar (riwayat itu), maka terhasillah daripada
gabungan semua itu tempoh masa seperti ini.”
Bahagian Kedua:
Ilmu-ilmu berkaitan perawi dari sudut nama.
Ia terbahagi kepada dua jenis:
1 - Ilmu-ilmu yang menzahirkan nama-nama perawi.
2 - Ilmu-ilmu yang membezakan nama-nama perawi antara satu
sama lain.
Pertama: Ilmu-ilmu yang menzahirkan nama-nama perawi:
Ia adalah ilmu-ilmu yang memperkenalkan nama perawi selepas
sebelumnya ia tidak dikenali dengan apa-apa, atau memperkenalkannya sedangkan
dia telah dikenali dengan nama selain nama asalnya.
Yang terpenting antaranya ialah:
1 - Al-Mubhamat:
Al-Mubham ialah sesiapa yang namanya tidak disebut
dalam hadis, sama ada lelaki mahupun perempuan.
Ia terbahagi kepada beberapa bahagian mengikut jenis
kesamaran (ibham).
Antara yang paling samar ialah: seorang lelaki, seorang
perempuan, kemudian anak lelaki atau anak perempuan si fulan, atau bapa saudara
si fulan atau ibu saudaranya, atau suami si fulanah.
Identiti seorang mubham dapat diketahui melalui
penyebutan namanya dalam riwayat yang lain.
Ia terbahagi mengikut kedudukan kesamaran itu kepada dua
bahagian: mubham pada sanad, dan mubham pada matan.
Ibn Kathir berkata: “Perkara terpenting berkenaannya ialah
apa yang menghilangkan kesamaran pada sesuatu sanad..., lalu datang sebutan
nama mubham ini daripada riwayat yang lain, maka didapati dia adalah
seorang yang thiqah (dipercayai), atau da‘if (lemah), atau
daripada kalangan orang yang perlu diteliti keadaannya.”
Al-Hafiz Ibn Hajar berkata: “Hadis seorang mubham
tidak diterima selagi namanya tidak disebut – yakni dan thiqah-nya tidak
disabitkan – kerana syarat penerimaan sesuatu khabar (hadis) ialah keadilan (‘adalah)
para perawinya, dan sesiapa yang disamarkan namanya, maka identitinya tidak
diketahui, maka bagaimana pula (untuk mengetahui) keadilannya?”
Karya-karya termasyhur berkenaannya:
Telah dikarang dalam bidang ini banyak karya, dan yang
paling luas ialah al-Mustafad fi Mubhamat al-Matan wa al-Isnad oleh
al-Hafiz Abu Zur‘ah Waliyyuddin al-‘Iraqi (meninggal dunia pada tahun 826 H).
2 - Perawi yang disebut dengan nama-nama yang berbeza:
Kadang-kadang, gelaran-gelaran bagi seorang perawi itu
banyak, sama ada nama, kunyah, laqab, pekerjaan, atau selainnya,
lalu dia disebut dengan (nama) selain daripada yang dia masyhur dengannya, maka
dia disangka sebagai orang lain, lalu terjadilah ketidaktahuan tentang
keadaannya, atau kesilapan mengenainya. Maka perlulah untuk mengenal pasti
sesiapa yang mempunyai banyak gelaran, bagi mengelakkan kekeliruan atau
kesilapan.
Karya-karya termasyhur berkenaannya:
Antara yang dikarang dalam bidang ini ialah: Al-Muwaddih
li Awham al-Jam‘ wa al-Tafriq oleh al-Khatib al-Baghdadi.
3 - Al-Asma’ wa al-Kuna:
Yang dimaksudkan dengannya ialah: penjelasan nama-nama bagi perawi-perawi
yang mempunyai kunyah, dan kunyah-kunyah bagi perawi-perawi yang
dikenali dengan namanya.
Tujuannya adalah supaya pengkaji berkenaan sanad selamat
daripada melakukan kesilapan.
Antaranya ialah mengenal pasti perawi yang namanya ialah kunyah-nya,
dan mereka ini sedikit jumlahnya, perawi yang kunyah-nya
diperselisihkan, dan mereka ini ramai dan perawi yang mempunyai banyak kunyah,
seperti Ibn Jurayj, beliau mempunyai dua kunyah: Abu al-Walid dan Abu
Khalid.
Karya-karya termasyhur berkenaannya:
Antara yang dikarang dalam bidang ini ialah: Al-Kuna wa
al-Asma’ oleh Abu Bisyr al-Daulabi Muhammad bin Ahmad (meninggal dunia pada
tahun 310 H).
4 - Al-Alqab:
Al-Laqab ialah: apa yang diberikan kepada seseorang
yang membawa maksud pujian atau celaan.
Contoh yang menunjukkan kemuliaan: al-Siddiq, al-Faruq, Zunnurain,
Abu Turab (untuk para Khulafa’ al-Rasyidin), dan Zain al-‘Abidin (untuk ‘Ali
bin al-Hasan, semoga Allah meredai mereka).
Contoh yang menunjukkan kehinaan: Anf al-Naqah (Hidung
unta).
Terdapat juga laqab-laqab yang diberikan kepada
sebahagian ahli hadis yang melekat pada mereka, sedangkan mereka tidaklah
sedemikian, seperti: al-da‘if (laqab bagi ‘Abdullah bin Muhammad bin
Yahya Abu Muhammad al-Tarasusi, dan beliau lemah dari segi fizikalnya, bukan
pada hadisnya).
Dan seperti: al-Dhall (iaitu: Mu‘awiyah bin ‘Abd
al-Karim, dan beliau bukanlah seorang yang sesat, sebaliknya beliau digelar
sedemikian kerana beliau telah sesat jalan di Makkah).
Karangan terbaik dalam bidang ini ialah karangan al-Hafiz
Ibn Hajar al-‘Asqalani.
5 - Sesiapa yang dinasabkan kepada selain apa yang lazim
difahami:
Mengenal pasti nasab seorang perawi mengikut hakikatnya
adalah penting untuk mengenal pasti keperibadiannya. Akan tetapi, sebahagian
perawi kadangkala dinasabkan dengan nasab yang tidak yang sebenarnya,
disebabkan sesuatu sebab, maka timbullah keperluan untuk mengenali jenis ini.
Maka, antara mereka ada yang dinasabkan kepada selain
bapanya: seperti kepada ibunya, contohnya Mu‘az dan Mu‘awwiz, dua anak lelaki
kepada ‘Afra’. ‘Afra’ ialah ibu mereka, sedangkan bapa mereka ialah al-Harith
bin Rifa‘ah al-Ansari.
Atau dinasabkan kepada datuknya seperti Imam Ahmad bin
Hanbal, sedangkan (nama penuh) beliau ialah Ahmad bin Muhammad bin Hanbal.
Atau dinasabkan kepada seorang lelaki selain bapanya
disebabkan sesuatu sebab seperti didikan, contohnya al-Miqdad bin al-Aswad
al-Sahabi. Bapa (kandung)nya ialah ‘Amr, manakala al-Aswad ialah suami ibunya
yang telah membesarkannya, lalu beliau dinasabkan kepadanya.
Antara mereka ada yang dinasabkan dengan suatu nasab yang
berlainan daripada zahirnya, seperti Khalid al-Hazza’. Beliau sering duduk
bersama para pembuat kasut, lalu dinasabkan kepada mereka. Dan seperti Miqsam,
mawla Ibn ‘Abbas. Beliau sebenarnya adalah mawla (hamba yang dibebaskan) kepada
‘Abdullah bin al-Harith. Beliau sentiasa mendampingi Ibn ‘Abbas, lalu beliau
digelar: mawla Ibn ‘Abbas.
6 - Tempat Asal Para Perawi
Penilaian terhadapnya dari segi penisbahan para perawi
kepadanya, atau kesan terhadap perawi akibat perpindahan antara tempat-tempat
tersebut.
Ramai perawi dinasabkan kepada negeri asal mereka, atau
kepada negeri yang mereka diami, sepertimana orang yang berada di sebuah
kampung boleh dinasabkan kepadanya atau kepada bandarnya.
Faedahnya:
Antara faedah ilmu ini ialah: mengenal pasti guru seorang
perawi, di samping menentukan keperibadian perawi itu sendiri, dan kadangkala
dapat ditentukan (perawi) yang muhmal (tidak dinyatakan namanya), dan
terserlah siapa perawi yang melakukan tadlis.
Antara perkara penting ialah mengetahui kelemahan yang
berlaku pada hadis seorang perawi disebabkan oleh tempat, seperti Ma‘mar bin
Rasyid al-Hafiz. Ya‘qub bin Syaibah berkata: “Pendengaran (hadis) penduduk
Basrah daripada Ma‘mar ketika beliau datang (ke sana) terdapat kekeliruan;
kerana kitab-kitabnya tidak ada bersamanya.”
7 - Al-Mawali:
Seseorang itu kadangkala dinasabkan kepada sesebuah kabilah
atau individu sedangkan dia adalah keturunan langsung mereka, dan kadangkala
dia dinasabkan kepada mereka sedangkan dia bukan daripada kalangan mereka
kerana dia adalah seorang mawla bagi mereka, kerana mereka telah
membebaskannya, atau mereka menjadi sebab keislamannya, atau sebab-sebab lain,
oleh itu, adalah perlu untuk mengenali para mawla.
Contoh-contohnya:
Antaranya ialah:
1 - Abu al-Bakhtari al-Ta’i: Mawla bagi kabilah Tayyi’.
Tuannya adalah daripada kabilah Tayyi’ lalu membebaskannya, maka beliau
dinasabkan kepada mereka.
2 - Muhammad bin Ismail al-Bukhari al-Ju‘fi: Mawla bagi kabilah
al-Ju‘fiyyin. Datuk moyangnya memeluk Islam melalui salah seorang daripada kabilah
al-Ju‘fiyyin, maka beliau dinasabkan kepada mereka.
Kedua: Ilmu-ilmu yang membezakan nama-nama perawi.
Ia adalah ilmu-ilmu yang menghilangkan kekeliruan akibat
keserupaan antara nama seorang perawi atau kunyah-nya atau nasabnya
dengan orang lain, atau apa-apa jua bentuk kekeliruan. Yang terpenting antara
ilmu-ilmu ini ialah:
1 - Al-Muttafiq wa al-Muftariq.
2 - Al-Mu’talif wa al-Mukhtalif.
3 - Al-Mutasyabih.
4 - Al-Mutasyabih al-Maqlub.
1 - Al-Muttafiq wa al-Muftariq:
Para perawi, jika nama-nama mereka dan nama-nama bapa mereka
dan seterusnya adalah sama, tetapi orangnya berbeza, sama ada yang sama dalam
hal itu dua orang atau lebih, dan begitu juga jika dua orang atau lebih sama
dari segi kunyah dan nisbah, maka ia adalah jenis yang disebut Al-Muttafiq
wa al-Muftariq.
Ia ada beberapa bahagian, antaranya:
1 - Orang yang nama mereka dan nama bapa mereka sama,
seperti: Muhammad bin ‘Ubaid, dalam kalangan perawi Kutub al-Sittah ada
sepuluh orang perawi bernama Muhammad bin ‘Ubaid.
2 - Orang yang kunyah dan nisbah mereka sama.
Contohnya: Abu ‘Imran al-Jauni, ada dua orang: ‘Abd al-Malik
bin Habib, dan Musa bin Sahl].
Faedahnya:
Faedah mengetahuinya adalah kerana bimbang dua orang itu
disangka sebagai seorang sahaja.
Al-Khatib telah mengarang sebuah kitab yang komprehensif
dalam bidang ini.
2 - Al-Mu’talif wa al-Mukhtalif:
Jika nama-nama itu sama dari segi tulisan tetapi berbeza
dari segi sebutan, sama ada perbezaan itu berpunca daripada titik atau baris,
maka ia adalah al-Mu’talif wa al-Mukhtalif, iaitu: apa yang bentuk
tulisannya sama, tetapi lafaz sebutannya berbeza.
Contohnya:
Hizam dan Haram. Yazid dan Tazid, Barid dan Burayd.
Mengetahuinya adalah antara perkara-perkara terpenting dalam
bidang ini, sehinggakan ‘Ali bin al-Madini berkata: “Kesilapan bacaan (tashif)
yang paling parah ialah yang berlaku pada nama-nama.” Sebahagian ulama
menjelaskan sebabnya ialah kerana ia merupakan sesuatu yang tidak boleh
diqiyaskan, tiada apa-apa sebelumnya yang menunjukkannya, dan tiada apa-apa
selepasnya.
Karya-karya termasyhur mengenainya:
Abu Ahmad al-‘Askari telah mengarang dalam bidang ini,
tetapi beliau menggabungkannya ke dalam sebuah kitab karangannya mengenai
tashif.
Kemudian, ‘Abd al-Ghani bin Sa‘id mengasingkannya dalam
sebuah karangan tersendiri, di mana beliau menghimpunkan dua buah kitab: sebuah
kitab mengenai nama-nama yang serupa, dan sebuah kitab mengenai nisbah yang
serupa.
Gurunya, al-Daraqutni, juga menghimpunkan sebuah kitab yang
komprehensif dalam bidang ini.
Kemudian, al-Khatib menghimpunkan sebuah tambahan (zayl).
Seterusnya, Abu Nasr bin Makula menghimpunkan kesemuanya di
dalam kitabnya al-Ikmal, dan beliau membuat pembetulan ke atas mereka
dalam sebuah kitab lain di mana beliau menghimpunkan dan menjelaskan
kesilapan-kesilapan mereka. Kitabnya adalah antara yang paling lengkap yang
pernah dihimpunkan dalam bidang ini, dan ia menjadi sandaran bagi setiap ahli
hadis selepasnya.
Abu Bakar bin Nuqtah kemudiannya membuat penambahan ke atas
apa yang terlepas daripadanya atau apa yang muncul selepasnya dalam sebuah
jilid yang tebal.
Seterusnya, Mansur bin Salim membuat tambahan ke atasnya
dalam sebuah jilid yang ringkas, dan begitu juga Abu Hamid bin al-Sabuni.
3 - Al-Mutasyabih:
Jika nama-nama itu sama dari segi tulisan dan sebutan,
tetapi nama-nama bapa berbeza dari segi sebutan meskipun tulisannya sama.
Seperti Muhammad bin ‘Aqil (dengan baris atas pada huruf ‘Ain)
dan Muhammad bin ‘Uqail (dengan baris hadapan padanya). Yang pertama ialah
seorang Naisaburi dan yang kedua seorang Firyabi, dan kedua-duanya masyhur dan tabaqah
mereka berdekatan.
Atau sebaliknya: seperti nama-nama berbeza sebutannya tetapi
sama tulisannya, dan nama-nama bapa sama tulisan dan sebutannya.
Seperti Syuraih bin al-Nu‘man dan Suraij bin al-Nu‘man.
Yang pertama dengan huruf Syin dan Ha’, dan beliau
seorang tabi‘i yang meriwayatkan daripada ‘Ali, semoga Allah meredainya.
Yang kedua dengan huruf Sin dan Jim, dan beliau daripada
kalangan guru-guru al-Bukhari.
Maka ia adalah jenis ilmu yang disebut sebagai al-Mutasyabih.
Begitu juga jika berlaku persamaan tersebut pada nama dan nama bapa, tetapi
berbeza pada nisbah.
Karya-karya termasyhur mengenainya:
Al-Khatib telah mengarang sebuah kitab yang agung dalam
bidang ini yang dinamakannya Talkhis al-Mutasyabih. Kemudian, beliau
membuat tambahan ke atasnya juga dengan (menambahkan) apa yang terlepas
daripadanya pada mulanya, dan ia sangat banyak faedahnya.
4 - Al-Mutasyabih al-Maqlub:
Berlaku persamaan dari segi tulisan dan sebutan, tetapi
berlaku perbezaan atau keserupaan melalui didahulukan dan dikemudiankan (taqdim
wa ta’khir), sama ada pada kedua-dua nama itu secara keseluruhan, atau
seumpamanya seperti berlakunya penyusunan terbalik pada sebahagian huruf dalam
satu nama berbanding dengan nama yang menyerupainya.
Contoh-contohnya:
Contoh bagi jenis yang pertama: al-Aswad bin Yazid, dan
Yazid bin al-Aswad, dan ini jelas. Antaranya juga ialah ‘Abdullah bin Yazid,
dan Yazid bin ‘Abdullah.
Contoh bagi jenis yang kedua: Ayyub bin Sayyar, dan Ayyub
bin Yasar. Yang pertama ialah seorang Madani yang masyhur tetapi tidak kuat
(riwayatnya), dan yang seorang lagi majhul (tidak dikenali).
Sumber:
Mausu'ah 'Ulum al-Hadis Wa Fununihi oleh Dr Sayyid Abdul Majid al-Ghauri.
شكرًا جزيلًا
BalasPadamوإياكم
Padam